Κοινωνιολογική προσέγγιση της Κοινωνικής Ασφάλισης

Κοινωνιολογική προσέγγιση της Κοινωνικής Ασφάλισης

ΕΛΕΝΗ ΝΙΝΑ – ΠΑΖΑΡΖΗ

Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Πειραιώς

«Ενώ η ανάλυση των κοινωνικών επιστημών μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τα ………. κοινωνικά μας όνειρα και να αποφασίσουμε ποια όνειρα θα δεχτούμε ή θα απαρνηθούμε, μια τέτοια ανάλυση είναι ωφέλιμη μόνο αν μας ελευθερώσει να αποφασίσουμε ένα καλύτερο μέλλον» (Feagin, J. 2001, σελ.17) [1]. «Ως ανθρώπινα όντα έχουμε την ικανότητα να ονειρευτούμε ένα καλύτερο μέλλον από αυτό που πετύχαμε. Έχουμε την ικανότητα να δημιουργήσουμε πολύ καλύτερες κοινωνίες από αυτές που δημιουργήσαμε» (Polak, σελ. 305, 1973). Παραφράζοντας μ’ αυτόν τον τρόπο τους Jo Feagin και Polak, θέλω να τονίσω τη συμβολή της κοινωνιολογικής ανάλυσης και προβληματισμών στη μελέτη των ζητημάτων της κοινωνικής ασφάλισης και προστασίας.

Από το 1895 ο Albion Small, στο American Journal of Sociology, αναφέρθηκε στην ανάγκη κοινωνιολογικής ανάλυσης των προγραμμάτων για την κοινωνική ευημερία (Small, 1895, σελ. 14). Επίσης στο έργο του Emile Durkheim και του Max Weber έχουμε αναφορές για ζητήματα σχετικά με την κοινωνική ασφάλιση. Ειδικότερα, ο Emile Durkheim αναφέρει στο έργο του «The Division of Labour in Society», ότι «το καθήκον των πιο αναπτυγμένων κοινωνιών είναι ένα έργο δικαιοσύνης» (1933, σελ. 387). Επίσης o Max Weber, θέλοντας να τονίσει το θετικό ρόλο του κράτους, θεώρησε ότι η κοινωνική πολιτική διαδραματίζει κεντρική θέση ανάμεσα στις διάφορες δραστηριότητες του κράτους.

Η παρούσα εισήγηση αποσκοπεί να θέσει ορισμένους προβληματισμούς και απόψεις σχετικά με την κοινωνιολογική προσέγγιση της κοινωνικής ασφάλισης. Ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης, όπου υπάρχουν επιπτώσεις στα άτομα, επιπτώσεις μάλιστα όχι μόνο οικονομικής φύσης, η Κοινωνιολογία μπορεί να συνεισφέρει επιχειρώντας κριτική ανάλυση και συμβάλλοντας στον αντικειμενικό στόχο όλων των σχημάτων κοινωνικής ασφάλισης, δηλαδή στην καλύτερη κοινωνική προστασία. Η πολυεπιστημονική, αν όχι η διεπιστημονική, προσέγγιση στο θέμα αυτό είναι απαραίτητη και ως εκ τούτου προτείνεται από τους περισσότερους, η συμπληρωματική συμβολή της Κοινωνιολογίας.

Συμβολή της Κοινωνιολογίας

Για πρώτη φορά ο όρος «Κοινωνιολογία της Κοινωνικής Ασφάλισης» αναφέρεται σε δημόσιο forum το 1963, στο XIΙ Συνέδριο της Μεξικάνικης Κοινωνιολογικής Εταιρείας. Από τη δεκαετία του ’70 αρχίζει η πρώτη σοβαρή συζήτηση για τον ρόλο της Κοινωνιολογίας στην αντιμετώπιση των νέων ζητημάτων που προκύπτουν για την κοινωνική ασφάλιση. Η Διεθνής Εταιρεία Κοινωνικής Ασφάλισης (ISSA International Social Security Association), το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Κοινωνικής Ασφάλισης (EISS European Institute of Social Security) και η Ερευνητική Ομάδα «Φτώχεια, Κράτος Πρόνοιας και Κοινωνική Πολιτική» της Διεθνούς Κοινωνιολογικής Εταιρείας (Research group on Poverty, Social Welfare and Social Policy, ISA) έχουν διοργανώσει από τότε συναντήσεις, συνδιασκέψεις και συνέδρια με στόχο την ενημέρωση των ασχολούμενων με την κοινωνική ασφάλιση για την έρευνα κλάδων της κοινωνιολογίας που άπτονται της κοινωνικής ασφάλισης, όπως η κοινωνιολογία της υγείας, της τρίτης ηλικίας, της φτώχιας, της οικογένειας κ.ά. Ενδεικτικά αναφέρω τη συνάντηση στο Evian το 1966, στη Varna το 1970, στις Βρυξέλλες το 1972, και τις συναντήσεις του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Κοινωνικής Ασφάλισης στη δεκαετία του ’80, καθώς και μια σειρά συναντήσεων της Διεθνούς Κοινωνιολογικής Εταιρείας [2].

Σ’ όλες αυτές τις επιστημονικές συναντήσεις αναγνωρίστηκε η ανάγκη για κοινωνιολογικές μελέτες, τόσο σε μακρο–κοινωνιολογικό (δηλαδή μελέτη των πολιτισμικών, θεσμικών και ιστορικών παραγόντων) όσο και σε μικρο–κοινωνιολογικό επίπεδο (δηλαδή ανάλυση των κοινωνικών αναγκών, των τεχνικών και της οργάνωσης της κοινωνικής ασφάλισης).

Επίσης στα ειδικά επιστημονικά περιοδικά όπως, το International Social Security Review, το Bulletin of Social Security και το Journal of Sociology and Social Welfare καθώς και σε περιοδικά του κλάδου της Κοινωνιολογίας (“Sociological research and social security, E.I.S.S.” Yearbook, 1982-83 και 1984), δημοσιεύονται άρθρα που αναπτύσσουν κοινωνιολογικό προβληματισμό. Παραγωγή κοινωνιολογικού έργου διαπιστώνεται σε διάφορες χώρες, κυρίως όμως στη Μεγάλη Βρετανία, στη Γερμανία και στην Ολλανδία. Ενδεικτικά αναφέρω το Πανεπιστήμιο του Essex, το οποίο δεν έχει διαφορετικά τμήματα Κοινωνικής Πολιτικής και Κοινωνιολογίας και δεν είναι τυχαίο ότι μελετητές όπως οι Townsend, Marsden, Sinfield, Veit – Wilson, Land και Walker, προέρχονται από αυτό το πανεπιστήμιο.

Επίσης, τη δεκαετία του ’90, έχουμε την αύξηση δημοσιεύσεων σχετικών άρθρων σε κοινωνιολογικά περιοδικά και την έκδοση βιβλίων. Ενδεικτικά αναφέρω το βιβλίο Sociology of Social Security των Michael Adler, Colin Bell, Jochen Clasen και Andrien Sinfield, το οποίο διαπραγματεύεται ζητήματα που άπτονται της κοινωνικής ασφάλισης, όπως η φιλοσοφία της Κοινωνικής Δικαιοσύνης, η φτώχεια, η υγεία, η επίδραση της ύφεσης, ο κοινωνικός αποκλεισμός, οι κοινωνικοί θεσμοί, η κοινωνική δομή κ.α. [3].

Κατά τη διάρκεια αυτής της εξέλιξης παρατηρούμε μια αλλαγή στην Κοινωνιολογική θεωρία, ανάλυση και έρευνα. Ενώ στα πρώτα βήματα του σχετικού προβληματισμού επιχειρήθηκε η ανάπτυξη μιας Κοινωνιολογίας της Κοινωνικής Ασφάλισης, δηλαδή η δημιουργία κλάδου της Κοινωνιολογίας και της Κοινωνιολογικής θεωρίας, κατέληξε αργότερα ως Κοινωνιολογία για την Κοινωνική Ασφάλιση, δηλαδή να αναγνωρίζεται η συμβολή της Κοινωνιολογίας στην κατανόηση τομέων της κοινωνικής ασφάλισης [4]. Αυτό οφείλεται σε μια σειρά από λόγους. Συχνά αναφέρεται από τους κοινωνιολόγους ως κύριος λόγος η κυριαρχία των κλάδων της Νομικής, της Ασφαλιστικής και της Στατιστικής επιστήμης στη μελέτη θεμάτων κοινωνικής ασφάλισης, πράγμα το οποίο αποτέλεσε εμπόδιο στη δημιουργία κλάδου Κοινωνιολογίας της Κοινωνικής Ασφάλισης.

Η παρουσίαση της συμβολής του κλάδου της Κοινωνιολογίας στον επαναπροσδιορισμό των κοινωνικών δικαιωμάτων, στην κατανόηση των θεμάτων που σχετίζονται με την κοινωνική ασφάλιση και στη σχέση της κοινωνικής πραγματικότητας με την κοινωνική ασφάλιση μπορεί να περιλάβει μια σειρά από θέματα, μερικά εκ των οποίων αναπτύσσω παρακάτω.

Ένα πρώτο θέμα αφορά στον Κοινωνιολογικό ορισμό της Κοινωνικής Ασφάλισης

--> Ο ορισμός του αντικειμένου είναι συχνά ένα κεντρικό θέμα στην κοινωνιολογική ανάλυση. Πρέπει να σημειώσουμε ότι η Κοινωνιολογία βασίστηκε στις αναλύσεις της σε ορισμούς της Κοινωνικής Ασφάλισης που προέρχονται από την κοινωνική νομοθεσία, οι οποίοι όμως είναι δύσκολο να χρησιμοποιηθούν κυρίως λόγω των ουσιαστικών εθνικών παραλλαγών που καλύπτονται από τον όρο (Adler και άλλοι). Για παράδειγμα, σε μερικές χώρες, όπως η Μεγάλη Βρετανία, η κοινωνική ασφάλιση βασικά καλύπτει σχήματα διατήρησης του εισοδήματος και αποκλείει το σύστημα υγείας ενώ στη Γαλλία ο όρος είναι σχεδόν συνώνυμος με την ασφάλιση υγείας.

Αυτές οι διαφορετικές εννοιολογήσεις της Κοινωνικής Ασφάλισης αντανακλώνται στις συμβάσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, η οποία ορίζει την Κοινωνική Ασφάλιση ως ένα σύνολο κλάδων που ασχολούνται με την φροντίδα υγείας, την ασθένεια, την ανεργία, τα επιδόματα μεγάλης ηλικίας κ.α. Αυτός ο ορισμός είναι περιορισμένος και δεν καλύπτει όλους του κλάδους της Κοινωνικής Ασφάλισης, όπως υλοποιούνται σε ορισμένες χώρες) [5].

--> Μια εναλλακτική προσέγγιση είναι η λειτουργική (Perrin & Jane, 1967) [6], η οποία προσδιορίζει τα διάφορα σχήματα και στόχους της Κοινωνικής Ασφάλισης και από πολλούς θεωρείται προτιμότερη από την ψυχο–κοινωνιολογική οπτική, η οποία αποτελεί στενή έννοια του όρου και αναφέρεται κυρίως στην κοινή γνώμη και στις στάσεις των κοινωνικών ομάδων για την Κοινωνική Ασφάλιση (πολιτισμική διάσταση).

Έτσι, μια ομάδα εμπειρογνωμόνων της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO), αναφέρουν ότι βασικός στόχος της Κοινωνικής Ασφάλισης είναι «να δώσει στα άτομα και στις οικογένειές τους την πεποίθηση ότι το επίπεδο ζωής και η ποιότητα ζωής τους δεν θα χειροτερεύσει, όσο είναι δυνατόν, από οποιεσδήποτε κοινωνικές και οικονομικές περιστάσεις» [7]. Αυτή η έννοια είναι ευρύτερη και περιλαμβάνει όχι μόνο την αντιμετώπιση των αναγκών, όταν προκύπτουν, αλλά επίσης και την πρόληψη κινδύνων ώστε να μην εμφανιστούν και τη βοήθεια στα άτομα και τις οικογένειες ώστε να έχουν την καλύτερη προσαρμογή όταν αντιμετωπίζουν ειδικές ανάγκες που δεν θα μπορούσαν να προβλέψουν.

--> Σύμφωνα λοιπόν με αυτές τις κοινωνιολογικές απόψεις, θα ήταν προτιμότερο να διακρίνουμε ανάμεσα στον ορισμό των θεσμών της Κοινωνικής Ασφάλισης, ως μιας λειτουργίας των διαφόρων εφαρμοσμένων προγραμμάτων κοινωνικών επιδομάτων και της ευρύτερης έννοιας της Κοινωνικής Ασφάλισης, ως διαφόρων μέσων που βοηθούν την κοινωνική προστασία των πληθυσμού. Μ’ αυτόν τον τρόπο οι θεσμοί Κοινωνικής Ασφάλισης θα μπορούσαν ευκολότερα να τεθούν στο περιβάλλον τους και να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητά τους.

--> Επομένως, η Κοινωνιολογική προσέγγιση εξετάζει τις εναλλακτικές σημασίες της έννοιας τόσο ως προς τον τελικό στόχο όσο και ως προς τα μέσα επίτευξης των στόχων. Επίσης αναλύει τους όρους που χρησιμοποιούνται στην πολιτική και πρακτική της κοινωνικής ασφάλισης, π.χ. κοινωνική κατασκευή της φτώχειας, των βοηθημάτων κ.α., καθώς επίσης προωθεί την καλλίτερη κατανόηση της εξέλιξης των θεσμών της κοινωνικής ασφάλισης.

Ένα δεύτερο θέμα είναι οι Κοινωνιολογικές τυπολογίες και οι συγκριτικές μελέτες των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης.

--> Μια ικανοποιητική κατηγοριοποίηση αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση των κοινωνιολογικών μελετών για τις συνθήκες που οδηγούν στις διάφορες μορφές κοινωνικής ασφάλισης του παρελθόντος και του παρόντος και στις πιθανές μελλοντικές προοπτικές. Αυτό μπορεί να γίνει με όρους συμβατικών κοινωνικών κατηγοριών, αλλά επίσης περιλαμβάνει πιο σύνθετες κοινωνιολογικές κατηγορίες. Το κλασικό δοκίμιο του Richard Titmuss το 1963, για τη διάκριση των Κρατών Πρόνοιας, βασίστηκε στη σχέση ανάμεσα στις προνοιακές πολιτικές και τον καπιταλισμό, επιλέγοντας την κοινωνική τάξη ως κύρια μεταβλητή της ανάλυσής του. Ο Esping-Andersen (1990), εξετάζοντας δεκαοκτώ χώρες, διακρίνει τρία καθεστώτα του κράτους Πρόνοιας («Φιλελεύθερο», «Συντηρητικό» και «Κοινωνικό – Δημοκρατικό»), ανάλογα με τις διευθετήσεις της κοινωνικής ασφάλισης και τη σχέση ανάμεσα στην εργασία και την πρόνοια [8]. Επίσης, ο Leibfried (1992) διακρίνει τέσσερις τύπους Ευρωπαϊκών Κρατών Πρόνοιας («Γερμανικά», «Σκανδιναβικά», «Αγγλοσαξονικά» και «Λεβαντίνικα») με βάση τη σχέση ανάμεσα στην κοινωνική φτώχεια, τις πολιτικές απασχόλησης και την κοινωνική ασφάλιση. Στο πλαίσιο αυτό προτείνονται και άλλες κατηγοριοποιήσεις, όπως αυτή της Jane Lewis, η οποία προτείνει τη συμπερίληψη της διάστασης του φύλου (Lewis, 1992 και 1997) [9].

--> Έχουν πραγματοποιηθεί τόσο ποιοτικές όσο και ποσοτικές μελέτες που αναφέρονται στις προοπτικές αλλά και στην εκ νέου προσέγγιση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης. Αυτές οι μελέτες αναφέρονται επίσης στην ιστορική εξέλιξη και την ανάπτυξη των θεσμών της κοινωνικής πολιτικής και της κοινωνικής ασφάλισης (Wilensky, 1987) [10].

Ένα τρίτο ζήτημα είναι τα Επίπεδα κοινωνιολογικής ανάλυσης

--> Κεντρικό θέμα στις μακρο-κοινωνιολογικές μελέτες είναι ο ρόλος της κοινωνικής πολιτικής στην κοινωνική ολοκλήρωση και συμμετοχή. Επίσης πολλές από αυτές τις μελέτες εξετάζουν την επίδραση της κοινωνικής ασφάλισης στην κοινωνική διαστρωμάτωση, ζητήματα κοινωνικών δικαιωμάτων, κοινωνικού αποκλεισμού κ.α. Ορισμένες μακρο-κοινωνιολογικές μελέτες υποδεικνύουν ότι οι παροχές κοινωνικής ασφάλισης και κοινωνικής πολιτικής ευρύτερα ενίοτε οδηγούν στην επιδείνωση της θέσης των ατόμων και στη δημιουργία ανισοτήτων (Townsend 1975, 1987, κ.α.) [11].

--> Οι μικρο-κοινωνιολογικές μελέτες αναφέρονται στην εμπειρία και στο οργανωτικό και διοικητικό πλαίσιο της κοινωνικής ασφάλισης. Πολλες από αυτές αναφέρονται επίσης στην επίδραση των στάσεων στη συμπεριφορά των ατόμων (στάσεις για την εργασία, για την οικονομική βοήθεια, για τη φροντίδα κ.λ.π). Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι έχουμε λίγες κοινωνιολογικές μελέτες της Οργάνωσης και Διοίκησης της κοινωνικής ασφάλισης (κυρίως στη Γαλλία και ΗΠΑ), οι οποίες ασχολούνται με θέματα λήψης αποφάσεων, ηγεσίας, δομής του συστήματος διοίκησης της κοινωνικής ασφάλισης κ.ά.

Πλεονεκτήματα και Προβλήματα της Κοινωνιολογικής Ανάλυσης

Στο τελευταίο μέρος της ομιλίας μου θα αναφερθώ στο θέμα της χρησιμότητας της κοινωνιολογικής έρευνας για την Κοινωνική Ασφάλιση καθώς και στα προβλήματα που αντιμετωπίζει.

Από την ανωτέρω παρουσίαση προκύπτει ότι η κοινωνιολογική προσέγγιση στην Κοινωνική Ασφάλιση είναι χρήσιμη για την καλύτερη κατανόηση των μηχανισμών της Κοινωνικής Ασφάλισης και των παραγόντων που επηρεάζουν αυτή την ανάπτυξη. Η περιθωριακή θέση της κοινωνιολογικής προσέγγισης στο παρελθόν και η απουσία σε πολλές χώρες της βούλησης των διοικητικών να αναλάβουν ή να υιοθετήσουν αυτό το είδος έρευνας, σηματοδοτεί την άποψη ότι η βάση για αυτή την προσέγγιση είναι εύθραυστη και χρειάζεται περαιτέρω ενασχόληση από τους κοινωνιολόγους.

Τα κύρια ζητήματα που προκύπτουν είναι τα εξής:

Το πρώτο θέμα αναφέρεται στην άποψη ότι τώρα η Κοινωνική Ασφάλιση χρειάζεται περισσότερο από ποτέ την υποστήριξη από το κοινό. Η ενημέρωση της κοινής γνώμης είναι απαραίτητη, πράγμα το οποίο δεν συμβαίνει συχνά. Αγώνες για καλύτερη κοινωνική προστασία ή απλώς για τη διατήρηση της παρούσας κατάστασης μπορεί να χαθούν λόγω έλλειψης αυτής της πληροφόρησης. Και εδώ αναγνωρίζεται ο ρόλος ενός Κοινωνιολόγου, του οποίου η εκπαίδευση τον καθιστά ικανό να αποτελέσει το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στο κοινό από τη μια πλευρά και στους οργανισμούς και φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης από την άλλη. Έχει την ικανότητα να πληροφορήσει τη δεύτερη πλευρά για τις ασυμφωνίες ανάμεσα στα υπάρχοντα προγράμματα και τις πραγματικές συνθήκες ζωής του πληθυσμού, αφού το ζητούμενο στην κοινωνιολογική προσέγγιση είναι η πιο αποτελεσματική κοινωνική προστασία, καλύτερα προσαρμοσμένη στις ανάγκες των ανθρώπων.

Το δεύτερο θέμα έχει σχέση με τα χαρακτηριστικά της κοινωνίας της μετα-νεωτερικότητας, όπου η συμβολή της κοινωνιολογικής ανάλυσης είναι πιο επιτακτική λόγω των νέων προβλημάτων και αλλαγών που παρατηρούνται στις κοινωνίες [12], αλλαγών στις μορφές της εργασίας, στη διαμόρφωση των κοινωνικών αναγκών, στις αξίες, κ.ά. (Νίνα-Παζαρζή, 2006). Ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης, όπου υπάρχουν επιπτώσεις διαφόρων μορφών στα άτομα, η Κοινωνιολογία μπορεί να συνεισφέρει επιχειρώντας κριτική ανάλυση.

Το τρίτο θέμα αφορά το ερώτημα αν οι οργανισμοί Κοινωνικής Ασφάλισης και κυρίως τα στελέχη τους, θεωρούν την κοινωνιολογική έρευνα ως χρήσιμη. Οι απαντήσεις στο ερώτημα αυτό ποικίλλουν λόγω διαφόρων παραγόντων. Είναι όμως αληθές ότι η κοινωνιολογική έρευνα αναγνωρίζεται σε ορισμένες χώρες όλο και περισσότερο από τους οργανισμούς Κοινωνικής Ασφάλισης ότι συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση της κοινωνικής πραγματικότητας.

Στη μελέτη της Κοινωνικής Ασφάλισης υπάρχουν δυσκολίες για τους Κοινωνιολόγους και τους κοινωνικούς επιστήμονες. Οι σημαντικότερες εξ’ αυτών είναι:

---Η εξεύρεση των κατάλληλων θεωρητικών και μεθοδολογικών εργαλείων ανάλυσης των θεμάτων που άπτονται της Κοινωνικής Ασφάλισης. Παρά την ύπαρξη πλούσιας διεπιστημονικής φιλολογίας, οι μελέτες για το κράτος πρόνοιας παρουσιάζουν προβλήματα.

---Ο όρος «social security» παρουσιάζει επίσης προβλήματα. Ο όρος, εκτός από τις ΗΠΑ, μπορεί να περιλάβει ευρεία γκάμα προγραμμάτων διατήρησης των εισοδημάτων (δημόσια βοήθεια, ανεργία, προγράμματα οικογενειακών επιδομάτων, συντάξεις ηλικιωμένων και βοηθήματα ανικανότητας)· συχνά επίσης επεκτείνεται στην φροντίδα υγείας, κατοικία, επαγγελματική κατάρτιση κ.α. Αυτή η ορολογία, εν τούτοις, τείνει να αφήσει έξω ευρύ φάσμα οικονομικών και δημοσιονομικών πολιτικών που έχουν μεγάλη επίδραση στην κοινωνική και οικονομική ευημερία του πληθυσμού [13].

---Ένα τελευταίο και κύριο πρόβλημα αναφορικά με τη μελέτη του κράτους πρόνοιας και της Κοινωνικής Ασφάλισης προέρχεται από τα διακριτά όρια των ακαδημαϊκών κλάδων. Τα θέματα αυτά απασχολούν τη δημόσια διοίκηση, την κοινωνική διοίκηση, την πολιτική επιστήμη και την κοινωνιολογία, έχουν μελετηθεί χωριστά από αυτούς τους κλάδους και έτσι έχει παραχθεί έργο διαφορετικών και μη συνεργαζόμενων επιστημονικών κλάδων.

Επίλογος

Εν κατακλείδι, η θεωρητική και εμπειρική διερεύνηση θεμάτων που σχετίζονται με την κοινωνική προστασία είναι ένας τομέας που η διεπιστημονική προσέγγιση είναι απαραίτητη. «Οι κοινωνικές επιστήμες έχουν τη δυνατότητα να κατευθύνουν τον κοινωνικό μετασχηματισμό» και η ανάλυση του κοινωνικού μετασχηματισμού απ' αυτές, τους προσφέρει τη δυνατότητα να συμμετέχουν σ' αυτόν. Μέσα απ' αυτή «την προοπτική του κοινωνικού μετασχηματισμού, η Κοινωνιολογία συνδιαλέγεται και συνδιαλλάσσεται με τις άλλες κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες».

Αδήριτη επιστημονική ανάγκη της εποχής μας είναι η διεπιστημονική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες. Τόσο στη θεωρία όσο και στην έρευνα, η διεπιστημονικότητα δεν είναι μία «παράθεση αλλά μία από κοινού τοποθέτηση των γνώσεων. Το ενδιαφέρον έγκειται στα σημεία επαφής ανάμεσα στις επιστήμες». Πρόκειται για μια γνώση των συνόρων ή για μια γνώση για τα ίδια τα σύνορα των επιστημών, που δημιουργεί τις προϋποθέσεις για έναν πραγματικό επιστημονικό διάλογο (Gusdorf και Chombart de Lawe), τον οποίο ευελπιστώ ότι στο λυκαυγές του 21ου αιώνα θα επιχειρήσουμε πιο συστηματικά και συνειδητά (Νίνα-Παζαρζή, 1986 και 2005) [14].

Ως κοινωνιολόγοι έχουμε την υποχρέωση περισσότερο από ποτέ να ασχοληθούμε με την μελέτη εναλλακτικών μελλοντικών κοινωνικών διευθετήσεων, περιλαμβάνοντας αυτά που στοχεύουν σε πιο δίκαιες κοινωνίες και χρησιμοποιώντας την «κοινωνιολογική μας φαντασία» για ένα βιώσιμο κοινωνικό μέλλον και καλύτερες ανθρώπινες κοινωνίες. Η δε άσκηση της κοινωνιολογικής φαντασίας περιλαμβάνει, σύμφωνα με τον Giddens, την ιστορική, ανθρωπολογική και κριτική διάσταση (1986). Η κοινωνιολογία παίρνει ιδέες άλλων επιστημών, κοινωνικών, ανθρωπιστικών και φυσικών και ο πλουραλισμός που διαθέτει την καθιστά ικανή να κατανοήσει σύνθετες καταστάσεις και κρίσεις του κοινωνικά αλληλοσυνδεδεμένου κόσμου (Burawoy, 1998). Η μοναδική κοινωνική τοποθέτηση της κοινωνιολογίας ως ένας «χώρος αμφισβήτησης της δόμησης της γνώσης», μας επιτρέπει να σκεφτούμε νέους τρόπους για να «κάνουμε» επιστήμη (P. H. Collins, 1998, σελ. 10), γεγονός που οδηγεί εν τέλει στην πληρέστερη και βαθύτερη γνώση των θεωρητικών και πρακτικών ζητημάτων της κοινωνικής ασφάλισης [15].

Υποσημειώσεις

[1] Η προεδρική ομιλία του Joe Feagin το 2001 στο Συνέδριο της American Sociological Association είχε τίτλο “Social Justice and Sociology”; Agendas for the twenty – first century ; Presidential Address”. [2] Όλες αυτές οι συναντήσεις έδωσαν την ευκαιρία για συζητήσεις και προβληματισμούς για την κοινωνιολογική οπτική στη μελέτη της κοινωνικής ασφάλισης. [3] Πολλά άλλα άρθρα και βιβλία θα μπορούσε κανείς να αναφέρει εδώ. Οι δημοσιεύσεις της Theda Scocpl από τη δεκαετία του ’80 και ιδιαίτερα η ιστορική κοινωνιολογική ανάλυση που επιχειρεί για το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης στις ΗΠΑ είναι σημαντική. Επίσης ο συλλογικός τόμο «Connecting Welfare Diversity within the European Social Model” τον όποιον επιμελήθηκαν οι Berghman περιλαμβάνει συλλογή άρθρων για διάφορες πλευρές και ζητήματα της Κοινωνικής Ασφάλισης.

Επίσης, από την Ελληνική Βιβλιογραφία ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα εξής βιβλία : α) Όλγα Β. Στασινοπούλου, (1992) «Κράτος Πρόνοιας Ιστορική Εξέλιξη – Σύγχρονες Θεωρητικές Προσεγγίσεις» και «Ζητήματα Σύγχρονης Κοινωνικής Πολιτικής, β) Θεόδωρος Σακελλαρόπουλος, «Ευρωπαϊκή και Κοινωνική πολιτική» και «Υπερεθνικές Κοινωνικές Πολιτικές στην Εποχή της Παγκοσμιοποίησης» και γ) Σ. Ρομπόλης και Μ. Χλέτσος «Η Κοινωνική Πολιτική μετά την κρίση του Κράτους Πρόνοιας». [4] Η άποψη αυτή έχει υποστηριχτεί από ορισμένους κοινωνιολόγους. Ιδιαίτερη ανάλυση γίνεται από τον Roland Sigg, Γεν. Γραμματεία της ISSA, στο άρθρο του «Sociology and Social Security; A Fresh Approach!”. [5] Ένας σύντομος αλλά συχνά αποδεκτός ορισμός είναι επίσης ο εξής: «Οι λύσεις που επιδιώκονται από τη σύγχρονη κοινωνία για να εξαλείψουν την ανασφάλεια της ανθρώπινης ζωής». [6] Ο G. Perrim και H. Janne, το 1967, στα αντίστοιχα άρθρα τους εκφράζουν αυτή την προσέγγιση. [7] International Labour Office, “Into the twenty-first century: The development of Social Security”, 1984, σελ. 103. [8] Η τυπολογία του Esping-Andersen για τους «τρεις κόσμους του καπιταλισμού πρόνοιας» προκάλεσε το ενδιαφέρον αλλά και την κριτική των επιστημόνων. Ειδικότερα η φεμινιστική κριτική στο έργο του βασίστηκε στην άποψη ότι η εργασία ορίζεται μόνο ως «αμειβόμενη εργασία» και επομένως είναι έμφυλη. [9] Η Jane Lewis ορίζει τρεις τύπους καθεστώτων πρόνοιας: τα «ισχυρά», τα «ασθενή» και τα «διαφοροποιημένα». Ο «άνδρας-κουβαλητής» είναι κύριο κριτήριο που λαμβάνεται υπόψη σε αυτήν την κατηγοριοποίηση. [10] Σε προηγούμενη σημείωση (3) αναφέρθηκε η Ιστορική Κοινωνιολογική ανάλυση της Theda Scopcol. Ο Wilensky επιχειρεί μια επισκόπηση των συγκριτικών ερευνών για την καταγωγή και εξέλιξη της κοινωνικής πολιτικής και κοινωνικής ασφάλισης. [11] Ο Townsend συνέβαλε ουσιαστικά στο θεωρητικό πλαίσιο της κοινωνικής πολιτικής. Σύμφωνα με τον Townsend η κοινωνία είναι αυτή μέσα από τους θεσμούς και κανόνες που δημιουργεί προβλήματα. Στο έργο του “Sociology and Social Policy” αναφέρει ότι η κοινωνική πολιτική μπορεί να προωθήσει, να παρεμποδίσει ή να καθυστερήσει την κοινωνική μεταβολή μέσω των μέτρων και πολιτικών που υιοθετεί. [12] Πολλοί θεωρητικοί έχουν αναλύσει τα χαρακτηριστικά της μετανεωτερικής κοινωνίας. Βιβλία όπως αυτό του Ulrich Beck για την κοινωνία της Διακινδύνευσης αλλά και πολλών άλλων θεωρητικών αναφέρονται εκτενώς στις αλλαγές αυτές. [13] Ο όρος “social security” χρησιμοποιείται διαφορετικά στις ΗΠΑ από ότι στην Ευρώπη και σε άλλες χώρες. Οι εναλλακτικές σημασίες της έννοιας είναι κύριο αντικείμενο της κοινωνιολογίας της κοινωνικής ασφάλισης. [14] Η συζήτηση για τη διεπιστημονική προσέγγιση εξακολουθεί να έχει ενδιαφέρον δοθέντος ότι είναι δύσκολο εγχείρημα η προσέγγιση αυτή των θεμάτων αλλά ταυτόχρονα είναι απαραίτητη για τη μελέτη ορισμένων αντικειμένων, όπως είναι η κοινωνική ασφάλιση. [15] Η άσκηση της «κοινωνιολογικής φαντασίας» και η κοινωνιολογική οπτική στη μελέτη πολλών αντικειμένων, ένα εκ των οποίων είναι η κοινωνική ασφάλιση, ανοίγει ένα παράθυρο στη γνώση αλλά και στην αντιμετώπιση ζητημάτων που δεν κατανοούνται με τον ίδιο τρόπο από τους άλλους επιστημονικούς κλάδους.

Επιλεγμένη Βιβλιογραφία

Adler, Michael, Bell, Collin, Clasen, Jochen and Sinfield Adrian (eds), 1991, “The Sociology of Social Security”, Edinburg, Edinburg University Press.

Berghman, Jos, 1997, “The resurgence of poverty and the struggle against exclusion: A new challenge for social security in Europe?”, International Social Security Review, v. 50 (1).

Burawoy, Michael, 1998, “Critical Sociology: A dialogue between two sciences”, Contemporary Sociology, 27, 12 – 20.

Chombart de Lauwe, 1966, “Sociologie, Sciences humanities et transformations socials”, Aspects de la Sociologie Francaise, Editions ourviety.

Collins, Patricia Hill, 1998, “On book exhibits and new complexities: reflections on Sociology as Science”, Contemporary Sociology, 27, 7 – 11.

Durkheim, Emile, “The division of Labour in Society”, 1933.

E.I.S.S., Yearbook 1982-83 και 1984, “Sociological Research and Social Security”, Deventer, Netherlands: Kluver.

Esping – Andersen, 1990, “The Three Worlds of Welfare Capitalism”, N.J, Princeton University Press.

Esping – Andersen, 1999, “Social Foundations of Post-Industrial Economies”, New York, Oxford University Press.

Feagin, Joe R., 2001, “Social Justice and Sociology: Agendas for the twenty first century”, American sociological review, v. 66, February 1 – 20.

Giddens, A., 1998, “The Third Way: The Renewal of Social Democracy”, Cambridge Polity Press.

Gusdorf, Georges, 1977, “Passe, present, avenir de la recherché interdisciplinaire”, Revue Internationale de Sciences Sociales, UNESCO 4, 627 – 645.

Janne, H., 1967, “Pour une sociologie de la securite sociale”, in Melanges offerts a L.E. Troclet, Brussels: Editions de l’ Institut de Sociologie.

Leibfried, S., 1992, “Towards a European Welfare State? On Integrating Poverty Regimes Into the European Communty” in Zsuzca Ferge and Jon Kolberg (eds), Social Policy in a Changing Europe. Boulder: Westview Press.

Lewis, Jane, 1992, “Gender and the Development of Welfare Regimes”, Journal of European Social Policy 2, No 3: 159 – 173.

Lewis, Jane, 1997, “Gender and Welfare Regimes: Further Thoughts”, Social Politics.

Mishra, Ramesh, 1984, “The Welfare State in Crisis”, New York, St. Martin’s Press.

Νίνα – Παζαρζή, Ελένη, “Η Θέση της Ελληνίδας στην Οικονομία κατά την τελευταία 25ετία”, Πρακτικά του Α΄ Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρείας Οικονομικής Ιστορίας, Αθήνα 1986.

Νίνα – Παζαρζή, Ελένη, “Γυναίκα και Κοινωνική Ασφάλιση”, Πρακτικά της Συζήτησης της ΓΣΕΕ για την κοινωνική ασφάλιση, 1997.

Nina – Pazarzi, Eleni, “Participation in the Management of Supplementary Pension Systems in Greece: The Case of TADKY”, Presentation, World Congress of International Sociological Association, Montreal, Canada, 1998.

Perrin, Guy, 1967, “Pour une theorie sociologigue de la securite industtrielles”, Revue Francaise de Sociologie, viii.

Polak, Fred, 1973, “The Image of the Future”, San Francisco, CA: Jossey – Boss.

Ρομπόλης, Σάββας και Χλέτσος Μιχάλης, 1995, “Η Κοινωνική Πολιτική μετά την Κρίση του Κράτους Πρόνοιας”, Θεσσαλονίκη, εκδ. Παρατηρητής.

Room, Graham, 1979, “The Sociology of Welfare”, Oxford Blackwell, Oxford.

Rys, Vladimir, 1964, “La sociologie de la securite sociale”, Bulletin de l’AISS, No 1 – 2.

Σακελλαρόπουλος, Θεόδωρος, 1993, “Ευρωπαϊκή Κοινωνική Πολιτική”, Αθήνα, εκδ. Κριτική.

Σακελλαρόπουλος, Θεόδωρος, 2001, “Υπερεθνικές Κοινωνικές Πολιτικές στην Εποχή της Παγκοσμιοποίησης”, Αθήνα, εκδ. Κριτική.

Sakellaropoulos, Theodoros and Berghman Jos (eds), “Connecting Welfare Diversity within the European Social Model”, Antwrpen, Intersentia.

Scocpol, Theda and Endwin, Amenta, 1986, “States and Social Policies”, Annual Review of Sociology, 12: 131 – 57.

Small, Albion, W, 1895, “The Era of Sociology”, The American Journal of Sociology, v. 1, no 1, p. 1 – 15.

Smith, Dorothy E., 1999, “Writing the Social: Critique, Theory and Investigations Toronto”, University of Toronto Press.

Στασινοπούλου, Όλγα, 1999, “Ζητήματα Σύγχρονης Κοινωνικής Πολιτικής”, Αθήνα, Gutenberg.

Townsend, P., 1975, “Sociology and Social Policy”, Penguin.

Townsend, P., 1992, “Hard Times for European Social Policy”, Liverpool University Press.

Willensky, Harold, 1975, “The Welfare State and Equality”, Berkeley, CA, University of California Press.