Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών. Σύντομη παρουσίαση της «Ένωσης»

ΕΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΑΣΠΙΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ

ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Χαιρετισμός : Όλγα Στασινοπούλου, αναπληρώτρια καθηγήτρια

Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών.

Αγαπητοί σύνεδροι, συμπολίτες, φίλες και φίλοι

Σας καλωσορίζουμε στην πρώτη ανοιχτή εκδήλωση της Ένωσης για την Προάσπιση των Κοινωνικών Δικαιωμάτων, μια ημερίδα που αφορά την μεταρρύθμιση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, ένα θέμα ζωτικής σημασίας που βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε κρίσιμη καμπή.

1. Ποιοι είμαστε

Είμαστε ένας νέος φορέας της κοινωνίας των πολιτών ο οποίος δημιουργήθηκε πρόσφατα από μία ομάδα ανθρώπων, ανδρών και γυναικών, διαφορετικών ηλικιών, επαγγελμάτων και εμπειριών. Αυτό που μας ένωσε είναι η πεποίθηση ότι η υπεράσπιση και υλοποίηση των κοινωνικών δικαιωμάτων – όλων των πολιτών και των ανθρώπων που ζουν και εργάζονται σε αυτή τη χώρα-απαιτούν εγρήγορση, γνώση και δυνατότητα δράσης, προσωπική δέσμευση και συλλογική οργάνωση. Αποφασίσαμε λοιπόν να ενώσουμε τις προσπάθειές μας για την προάσπισή τους. Οι επί μέρους στόχοι αυτής της προσπάθειας βρίσκονται στη διάθεσή σας μέσα και από την ιστοσελίδα μας . Δεν θα πάρω χρόνο λοιπόν απαριθμώντας τους λεπτομερώς, αλλά θα τονίσω τις δύο σημαντικές διαστάσεις του χαρακτήρα της παρέμβασής μας: -- Η μία είναι επιστημονική – μέσα από ημερίδες, δημοσιεύσεις, συμβολές στον ανοιχτό διάλογο και την ενημέρωση μέσω διαδικτύου, του τύπου και των ΜΜΕ.

-- Η άλλη είναι διεκδικητική και υποστηρικτική – με την κριτική μας τοποθέτηση απέναντι σε πολιτικές που αφορούν τα κοινωνικά δικαιώματα, τη συμβολή μας στις διεκδικήσεις των κοινωνικών φορέων και την ανταπόκρισή μας σε αιτήματα βοήθειας και συμπαράστασης σε άτομα και ομάδες που βλέπουν να πλήττονται τα δικαιώματά τους και ζητούν την υποστήριξή μας.

Αυτές οι δύο διαστάσεις χαρακτηρίζουν και άλλους φορείς της κοινωνίας των πολιτών, οι οποίοι μάλιστα δραστηριοποιούνται στον τομέα της υποστήριξης δικαιωμάτων – κοινωνικών και ανθρώπινων. Εύλογα λοιπόν τίθεται το ερώτημα: Χρειαζόταν ένας ακόμα; Η απάντησή μας είναι καταφατική. Γιατί ο κάθε φορέας δράσης – ατομικά και συλλογικά – έχει να προσφέρει το δικό του στίγμα, αλλά σε συνεργασία με άλλους. Είμαστε ανοικτοί στη συνεργασία, στον προβληματισμό, στην κοινή δράση.

Επιτρέψτε μου όμως να μοιραστώ για λίγα λεπτά μερικές σκέψεις για την κοινωνία των πολιτών.

Η σύγχρονη επαναφορά της κοινωνίας των πολιτών

Η έννοια της κοινωνίας των πολιτών επιστρέφει δυναμικά στο προσκήνιο μετά από χρόνια ύφεσης ενδιαφέροντος και συνδέεται με την αντίληψη μιας νέας διακυβέρνησης. Από τις αρχές τις δεκαετίας του ΄90, οι ΜΚΥΟ, οι εθελοντικές πρωτοβουλίες και τα δίκτυα οργανώσεων του τρίτου τομέα παρουσιάζουν θεαματική αύξηση, ιδιαίτερα μετά τις οικονομικές και πολιτικές αλλαγές στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, σε σύνδεση με το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης και την οικολογία. Η άποψη ότι αυτή η ανάπτυξη αυτή συναρτάται με την υποχώρηση του κλασσικού αναδιανεμητικού προτύπου κρατών προνοίας βρίσκει πολλούς υποστηρικτές, ωστόσο αυτό δεν εξηγεί την εμφάνιση και διεκδίκηση της κοινωνίας των πολιτών σε χώρες της Ασίας ή του Ισλάμ. Βρισκόμαστε δηλαδή μπροστά σε μία νέα φάση συγκρότησης αυτού του χώρου που δεν μπορεί να κατανοηθεί ξέχωρα από τις εξελίξεις που αφορούν το κράτος, την αγορά και τον οικιακό χώρο και τις αλλαγές στη σχέση «ιδιωτικού» - «δημόσιου», «ατομικού» - «συλλογικού» [1].

Όσον αφορά στη μεταπολεμική Ελλάδα, επικρατεί η άποψη ότι η κοινωνία των πολιτών είχε ισχνή παρουσία μέχρι πρόσφατα και ότι αυτό αρχίζει να αλλάζει. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι σε επίπεδο δημόσιου λόγου αλλά και ενός φάσματος πολιτικών οι αναφορές σε αυτή τη σημαντική διάσταση της δημόσιας σφαίρας πληθαίνουν. Είναι γεγονός, όπως δείχνουν και τα στοιχεία από πρόσφατες έρευνες, ότι παρατηρούνται ενδιαφέρουσες αλλαγές – ποσοτικά και ποιοτικά – σε ΜΚΥΟ, εθελοντικές οργανώσεις, και την οργάνωση κοινωνικών κινημάτων. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι αυτό το κομμάτι της κοινωνίας των πολιτών έχει μακρά ιστορία καθοριστικής κοινωνικής παρέμβασης – την οποία ελάχιστα έχουμε μελετήσει και λίγο γνωρίζουμε. Ωστόσο, σε ποιο βαθμό και με ποιους τρόπους οι πρόσφατες εξελίξεις σηματοδοτούν μία νέα εποχή για την ουσιαστική συμβολή των πολιτών στην καταπολέμηση ανισοτήτων και αποκλεισμών, την υπεράσπιση της δημοκρατίας, την υποστήριξη και διεύρυνση κοινωνικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είναι θέματα ανοικτά. Ιδιαίτερα γιατί υπάρχει η τάση – όχι μόνο στην Ελλάδα – να υπερτονίζεται ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών στην προαγωγή της αλληλεγγύης, στην διεκδίκηση δικαιωμάτων και να παραλείπεται ή να υποβαθμίζεται ο ρόλος της στην αναπαραγωγή και εδραίωση ανισοτήτων, καθώς επίσης εξουσιαστικών και ανταγωνιστικών σχέσεων μεταξύ οργανώσεων και δρώντων υποκειμένων.

Τελικά, φαίνεται ότι η συντροφικότητα, η αλληλεγγύη αλλά και η αντιπαράθεση αποτελούν εξίσου στοιχεία μιας δυναμικής που έχει χαρακτηρισθεί ως «συγκρουσιακή συνέργεια» [2]. Όπως, επίσης, ότι η αναγέννηση της κοινωνίας των πολιτών έχει τους κινδύνους της, καθώς δίνει εξίσου ελευθερία δράσης σε δημοκράτες και δεσπότες [3]. Ίσως ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η αντικατάσταση του μύθου μιας κοινωνίας χωρίς συγκρούσεις και αποκλεισμούς, υπό την καθοδήγηση ενός ευεργετικού κράτους πρόνοιας, από τον μύθο μιας κοινωνίας των πολιτών, που φέρνει από τη βάση την αλλαγή, δημιουργώντας πάντοτε ένα νέο ήθος ισότητας και συμπερίληψης, ενάντια στην απρόσωπη αγορά και το εξουσιαστικό κράτος. Εξίσου σημαντική είναι η άποψη ότι για να λειτουργήσει ελεύθερα μία κοινωνία πολιτών και να μην μετατρέπεται σε κοινωνία ιδιωτών ή σε «σκιώδη» κρατική εξουσία, χρειάζεται ένα κράτος Δικαίου και μία υγιής αγορά [4].

Κανένας λοιπόν από αυτούς τους μύθους δεν ισχύει, αλλά βρισκόμαστε μπροστά σε μία ανοικτή, δυναμική διαδικασία διαντίδρασης, έκφρασης και υλοποίησης οραμάτων όπου η προσωπική ευθύνη συμπορεύεται με το συλλογικό πράττειν.

Μέσα από αυτό το πρίσμα, η ειδικότερη συμβολή των φορέων της κοινωνίας των πολιτών σε μία ουσιαστική μεταρρύθμιση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης μπορεί να εκφραστεί με διαφορετικούς τρόπους, όπως:

--> Με την επεξεργασία και διάχυση ορθής και έγκαιρης πληροφόρησης, στην οποία δεν έχουν όλοι πρόσβαση, καθώς αποτελεί και αυτή έναν από τους άνισα κατανεμόμενους πόρους.

--> Φροντίζοντας να έχουν φωνή όλοι, δίνοντας τη δυνατότητα να ακουστούν τα πιο ανίσχυρα μέλη του κοινωνικού συνόλου, ιδιαίτερα όσοι βλέπουν να πλήττονται τα δικαιώματά τους.

--> Διευκολύνοντας και προτρέποντας τη διαμόρφωση προτάσεων προς το κράτος

--> Λειτουργώντας ως καταλύτης για τη επικοινωνία μεταξύ ενδιαφερόμενων φορέων της κοινωνίας των πολιτών ή και εκτός αυτής για την καλλιέργεια ουσιαστικού διαλόγου και τη διαμόρφωση ουσιαστικών προτάσεων.

--> Με την ενίσχυση ομάδων πίεσης προς το κράτος, την αγορά αλλά και άλλες ομάδες που λειτουργούν στα πλαίσια της κοινωνίας των πολιτών για την προαγωγή ενός σύγχρονου, δίκαιου και αποτελεσματικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης όχι ξέχωρα, αλλά σε συνάρτηση με άλλους τομείς της κοινωνικής πολιτικής.

Η Ένωση για την Προάσπιση των Κοινωνικών δικαιωμάτων έρχεται να συμβάλλει σε αυτή τη δυναμική διαδικασία, μαζί σας, μαζί με άλλους φορείς, ανοιχτή σε συνεργασίες, σε κριτική, σε κοινά οράματα.

 Υποσημειώσεις

[1] Η εννοιολόγηση και οριοθέτηση της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και η σχέση αυτού του κοινωνικού χώρου έχουν αποτελέσει αντικείμενο πλούσιου θεωρητικού στοχασμού και ενδελεχοόυς επιστημονικής διερεύνησης. Για μία ανασκόπηση των κλασσικών προσεγγίσεων και παρουσίαση των σύγχρονων απόψεων βλ. Keane J.1998 “Civil Society-Old Images, New Visions” Polity Press. Επίσης για μία συνοπτική αναφορά στο πρόβλημα των ορισμών του τρίτου τομέα και της κοινωνίας των πολιτών αλλά και στη σημασία τους για την άσκηση κοινωνικής πολιτικής βλ. . Ο. Στασινοπούλου (2006), «Από τον τρίτο τομέα στην παγκόσμια κοινωνία των πολιτών. Η σημασία των ορισμών», στο Α. Φραγκούλη κ.ά. « Οι κοινωνικές επιχειρήσεις στη ψυχική υγεία» Επιλογές κειμένων από συνέδρια του CEFEC. ΠΕΨΑΕΕ, ΕΠΕΚΕΙΝΑ,. Χανιά, σ.σ.. 179-187

[2] Evers A. 1992, “Part of the Welfare Mix. The Third Sector as an intermediate area.” Voluntas 6,2. [3] Keane J. 1998 “Civil Society-Old Images, New Visions” Polity Press [4] Βεβαίως η υιοθέτηση απόψεων για τη φύση, τα όρια και τον χαρακτήρα της κοινωνίας των πολιτών αντανακλά σε κάθε περίπτωση ευρύτερες ιδεολογικές τοποθετήσεις.