Θα αποκτήσουμε ποτέ σοβαρό κοινωνικό κράτος;

Όταν μιλούμε για «κοινωνικό κράτος» εννοούμε, από πολιτειολογική άποψη, τη μορφή εκείνη του σύγχρονου αστικού κράτους που προέκυψε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και αποβλέπει στη διασφάλιση, μέσα από μηχανισμούς δικαιότερης αναδιανομής του πλούτου, ενός ικανοποιητικού επιπέδου κοινωνικής δικαιοσύνης και συνοχής. Η πραγμάτωση των κοινωνικών δικαιωμάτων (λ.χ. δημόσια υγεία, παιδεία, κοινωνική ασφάλιση, εργασία, προστασία ευπαθών κατηγοριών πολιτών κ.ά.) αποτελεί το βασικότερο μέσο για την επίτευξη των στόχων του κοινωνικού κράτους. Αρχικά το αίτημα για κοινωνική δικαιοσύνη αποτέλεσε το κύριο γνώρισμα των πολιτικών προγραμμάτων της Αριστεράς και του Κέντρου, που τα διαφοροποιούσε από τα αντίστοιχα προγράμματα των κομμάτων της Δεξιάς, τα οποία υιοθετούσαν παραδοσιακά τον οικονομικό φιλελευθερισμό. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες το κοινωνικό κράτος ενσωματώθηκε, με εντυπωσιακό ομολογουμένως τρόπο, στους κώδικες πολιτικών αρχών του συνόλου των κομματικών σχηματισμών. Δεν υπάρχει σήμερα σε κανένα ευρωπαϊκό κράτος κόμμα εξουσίας, το οποίο να μην ενστερνίζεται, έστω λεκτικά ή προσχηματικά, τις αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης και της κοινωνικής αλληλεγγύης. Τούτο είναι ασφαλώς εύλογο, αφού όπως αποδείχθηκε ιστορικά οι εν λόγω αρχές αποτελούν καθοριστικά στοιχεία για την ουσιαστική νομιμοποίηση της εκάστοτε κρατικής εξουσίας και την προσέλκυση ψηφοφόρων, ιδίως από τις ασθενέστερες οικονομικά τάξεις. Η χώρα μας, σε αντίθεση με άλλες προοδευμένες κοινωνίες (λ.χ. Σκανδιναβία) δεν αποτέλεσε ποτέ, παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν την προηγούμενη ιδίως δεκαετία και τις σχετικές συνταγματικές επιταγές (άρθρο 25 Συντ.), σοβαρό και ολοκληρωμένο κοινωνικό κράτος. Τα μέτρα που αποσκοπούσαν στη δικαιότερη αναδιανομή του πλούτου ήταν κατά κανόνα αποσπασματικά, χωρίς συνοχή και προγραμματισμό. Απώτερη στόχευση ήταν συνήθως η άγρα (πρόσκαιρης) εκλογικής πελατείας. Ακόμη και όταν οι προθέσεις ήταν καλές, οι πολιτικές σκόνταφταν σε μηχανισμούς ενός αναποτελεσματικού και ευάλωτου στη διαφθορά διοικητικού μηχανισμού. Οι πρόσφατες προεκλογικές εξαγγελίες της Κυβέρνησης για σύσταση «Ταμείου Φτώχειας», αναπροσαρμογή των μισθών σε ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων και προσλήψεις στο δημόσιο τομέα βεβαιώνουν κατά τον πανηγυρικότερο τρόπο του λόγου το αληθές. Πρόκειται για μέτρα με κοντόφθαλμο χαρακτήρα, που ανακοινώνονται χωρίς να έχει μεσολαβήσει σοβαρός κοινωνικός διάλογος, πιθανόν δε και προγραμματισμός. Αόριστες αναφορές αφενός για «Επιτροπές» που θα κρίνουν ποιος θεωρείται «φτωχός» και αφετέρου για άμεσες χρηματικές καταβολές των 1.000 ευρώ ετησίως, θυμίζουν περισσότερο φιλανθρωπία –και μάλιστα του 17ου αιώνα- παρά συγκροτημένες και σοβαρές κοινωνικές πολιτικές. Επιπλέον, πλήττουν την καθολικότητα της κοινωνικής προστασίας. Δεν θα ήταν νομίζω άδικος ο χαρακτηρισμός των εξαγγελιών αυτών ως χυδαία (θεσμικά και πολιτικά) μορφή εξαγοράς -στην κυριολεξία του όρου- ψήφων και, μάλιστα, με την πλέον απροκάλυπτη μορφή. Είναι σήμερα σαφές ότι για την οικοδόμηση του αναγκαίου για τη συνοχή και την πρόοδο της κοινωνίας μας κοινωνικού κράτους απαιτείται πριν και πάνω από όλα σοβαρός κοινωνικός, πολιτικός και θεσμικός διάλογος. Διάλογος, που θα θέσει, για πρώτη ουσιαστικά φορά, τις βάσεις για κοινωνική και πολιτική συναίνεση τόσο μεταξύ των κοινωνικών εταίρων όσο και των πολιτικών κομμάτων. Το χρονικό διάστημα που θα ακολουθήσει τις ερχόμενες βουλευτικές εκλογές πιθανόν θα αποτελέσει σπάνια ευκαιρία για τη συνδρομή των ανωτέρω όρων. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η εκλογική αναμέτρηση θα περιστραφεί γύρω από το μείζον αυτό διακύβευμα: Θα αποκτήσουμε ποτέ σοβαρό κοινωνικό κράτος;