Αναλογιστική προσέγγιση της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης

Εισήγηση στην Ημερίδα που διοργάνωσε η Ένωση στις 7 Μαίου 2008. [Η εισήγηση δημοσιεύεται στο ειδικό τεύχος (Απριλίου-Μαίου 2008) της ΕΔΚΑ, αφιερωμένο στον νέο ασφαλιστικό νόμο.] Η τρίτη ασφαλιστική μεταρύθμιση στη χώρα μας μέσα στην τελευταία εικοσαετία (μετά το ν.2084/1992 και το ν.3029/2002) είναι πλέον γεγονός και πραγματώνεται μέσα από το νόμο 3655/2008. Σίγουρα, έχετε ακούσει πολλά σχόλια, κριτικές και απόψεις για τον τελευταίο νόμο και βεβαίως θα ακούσετε και σήμερα αρκετά ακόμη με στόχο τη καλύτερη κατανόηση του αλλά και την ψηλάφιση των επερχόμενων συνεπειών του για το σύνολο των ασφαλισμένων και συνταξιούχων. Η δική μου προσπάθεια, θα επικεντρωθεί στην αναλογιστική προσέγγιση της ασφαλιστικής μεταρύθμισης. Δυστυχώς, όλες οι νομοθετικές παρεμβάσεις των τελευταίων ετών στερούνται επαρκών αναλογιστικών μελετών και τεχνικής υποστήριξης. Σε αυτό το σημείο επιτρέψτε μου ένα σύντομο επιγραμματικό σχόλιο. Σωστή τεχνική υποστήριξη μπορεί να θεωρηθεί μόνο μια σειρά από ετήσιες τακτικές αναλογιστικές μελέτες οι οποίες θα εκπονούνται με συστηματικό τρόπο και συνεπές χρονοδιάγραμμα και πλαίσιο προδιαγραφών. Μόνο μια τέτοια σειρά μελετών θα μπορούσε πείσει και τους πλέον δύσπιστους και να καταδείξει τα ορθά μέτρα παρέμβασης για παραμετρικές κι άλλες αλλαγές. Μόνο μια τέτοια σειρά αναλογιστικών μελετών η οποία θα ποσοτικοποιούσε και θα αξιολογούσε εκ των υστέρων και απολογιστικά τις δράσεις και τις συνέπειες των ασφαλιστικών μεταρυθμίσεων, θα ήταν ένα αξιόπιστο εργαλείο στα χέρια των κοινωνικών εταίρων και της νομοθετικής εξουσίας. Ας ξεκινήσουμε την αναλογιστική προσέγγιση με μια επιγραμματική παρουσίαση του πρόσφατου νόμου 3655/2008 μέσα από την καταγραφή τριών τίτλων: 1. Αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης για διάφορες κατηγορίες ασφαλισμένων (κυρίως για τις γυναίκες) με άμεσο τρόπο ή έμμεσα ποινικοποιώντας περαιτέρω τις πρόωρες συνταξιοδοτήσεις. 2. Ενοποίηση των ασφαλιστικών φορέων σε ένα πολύ μικρό αριθμό «Υπερ-Ταμείων». 3. Προσπάθεια αναδιάρθρωσης και ανακατανομής των κοινωνικών πόρων του συστήματος και άλλες ρυθμίσεις διοικητικού τύπου. Εμείς θα ασχοληθούμε με τις δύο πρώτες προτάσεις και θα προσπαθήσουμε να αποκαλύψουμε ορισμένα «αναλογιστικά μυστικά» σχετικά με τους αριθμούς που μπορεί να προκύψουν από την ασφαλιστική μεταρύθμιση. Συγκεκριμένα, θα εξετάσουμε τα εξής προβλήματα-ερωτήματα:

ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

1. Πόση είναι η συσσωρευμένη αναλογιστική υποχρέωση του συνολικού ασφαλιστικού συστήματος σε ότι αφορά στον κλάδο της Κύριας Σύνταξης; (υπολογισμός ορισμένων βασικών δεικτών σε σχέση με το ΑΕΠ). 2. Πώς επιδρά η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης στο συνολικό ύψος της συσσωρευμένης αναλογιστικής υποχρέωσης; 3. Πώς ποσοτικοποιείται μια ενδεχόμενη συντηρητική πολιτική για την ετήσια αύξηση των συντάξεων; 4. Πόσο επιδράει μια ενδεχόμενη πετυχημένη επενδυτική πολιτική των αποθεματικών στην μείωση της συσσωρευμένης αναλογιστικής υποχρέωσης; Τα ερωτήματα (3) και (4) αφορούν σε ενδεχόμενα οφέλη που θα προκύψουν από την ενοποίηση των ταμείων. Για την απάντηση των παραπάνω ερωτημάτων δημιουργήσαμε ένα «συνοπτικό ολιστικό αναλογιστικό μοντέλο» προκειμένου να προσεγγίσουμε με ικανοποιητική ακρίβεια την «τάξη μεγέθους» των διαφόρων ποσών. Προφανώς λοιπόν οι αριθμοί που θα δείτε δεν διεκδικούν την απόλυτη ακρίβεια αλλά σίγουρα διεκδικούν την αντιπροσωπευτικότητα και την επάρκεια στην περιγραφή του συνολικού προβλήματος. Θα επικεντρωθούμε στον κλάδο της κύριας σύνταξης εφόσον οι συγκεκριμένες δαπάνες ανιπροσωπεύουν περίπου τα 2/3 των συνολικών δαπανών του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης. Το μοντέλο έχει βασιστεί σε ένα σύνολο παραδοχών και υποθέσεων οι κυριότερες των οποίων περιγράφονται παρακάτω:

ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΑΝΑΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ

Οι παραπάνω παράμετροι τροποποιούνται με βάση και στόχο την απάντηση των προτεινόμενων ερωτήσεων ως εξής: Μεταβάλλουμε (αυξητικά) την μέση ηλικία συνταξιοδότησης από την ηλικία 60, διαδοχικά κατά ένα έτος μέχρι και την ηλικία 65. Μεταβάλλουμε (αυξητικά) το ποσοστό απόδοσης επενδύσεων από το 4%, διαδοχικά κατά 0,25% μέχρι και το ποσοστό 5%. Μεταβάλλουμε (μειωτικά) το ποσοστό ετήσιας αύξησης των συντάξεων από το 2%, διαδοχικά κατά 0,25% μέχρι και το ποσοστό 1%. Τα αποτελέσματα φαίνονται στους πίνακες και διαγράμματα που ακολουθούν.

Πίνακας 1

Διάγραμμα 1

Όπως παρατηρούμε η συνολική συσσωρευμένη αναλογιστική υποχρέωση του συστήματος για τον κλάδο της κύριας σύνταξης είναι της τάξης των 367 δις ευρώ ή 175% εκφρασμένο ως ποσοστό του ΑΕΠ. Εάν θελήσουμε να συμπεριλάβουμε και τον κλάδο της επικουρικής σύνταξης η συνολική συσσωρευμένη αναλογιστική υποχρέωση θα άγγιζε το διπλάσιο ( 200% !!!) του ΑΕΠ. Εάν αναλογιστούμε ότι η συνολική περιουσία των ταμείων είναι της τάξεως των 30 δις ευρώ δηλαδή καλύπτει μόλις το 8% της συνολικής υποχρέωσης (της κύριας σύνταξης) τότε γίνεται φανερό ότι το συνολικό έλλειμμα είναι τεράστιο! Ο δείκτης του 8% βεβαίως δικαιολογείται σαφώς από το αναδιανεμητικό σύστημα χρηματοδότησης στο οποίο βασίζεται η κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα. Ο παραπάνω χαμηλός δείκτης υποδηλώνει επίσης την παντελή έλλειψη αντοχών του συστήματος απέναντι σε ακραία σενάρια (π.χ. μαζικές συνταξιοδοτήσεις εργαζομένων)

Πίνακας 2

Διάγραμμα 2

Όπως παρατηρούμε η αύξηση της μέσης ηλικίας συνταξιοδότησης μειώνει την συσσωρευμένη υποχρέωση του συστήματος αλλά δεν κάνει «θαύματα». Αξίζει λοιπόν να σημειώσουμε αυτό τον ρυθμό μείωσης και να κατανοήσουμε την επίδραση του πάνω στο πρόβλημα. Κάθε έτος αύξησης αντιστοιχεί περίπου σε 4-5 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ. Συνολικά η 5-ετής αύξηση από την ηλικία 60 στα 65 επιφέρει μείωση 23 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ (από 175% σε 152% του ΑΕΠ).

Πίνακας 3

Διάγραμμα 3

Σε αυτό το σημείο θεωρώ ότι αποκαλύπτουμε ένα μικρό «μυστικό» της ασφαλιστικής μεταρύθμισης και ίσως ένα βασικό πλεονέκτημα που μπορεί να έχει η ενοποίηση των ασφαλιστικών φορέων. Η ύπαρξη λίγων «υπερ-ταμείων» σαφώς διευκολύνει στον έλεγχο αυτών και την επιβολή μιας ενιαίας συντηρητικής πολιτικής στο ύψος των συντάξεων. Μια συντηρητική πολιτική αξήσεων μπορεί να μειώσει «απροσδόκητα πολύ» το έλλειμμα του συστήματος. Όπως βλέπουμε στον πίνακα 3 μια μείωση κατά 0,25% στην ετήσια αύξηση των συντάξεων προκαλεί όφελος περίπου 3 ποσοστιαίων μονάδων. (Για 1% μεταβολή το συνολικό όφελος είναι 16 ποσοστιαίες μονάδες)

Πίνακας 4

Διάγραμμα 4

Μία πετυχημένη επενδυτική πολιτική σίγουρα προκαλεί μείωση των ελλειμμάτων. Αυτό φαίνεται καθαρά από τον πίνακα 4 και το αντίστοιχο διάγραμμα 4. Μάλιστα η αύξηση μιας ποσοστιαίας μονάδας στην απόδοση των επενδύσεων από 4% σε 5% προκαλεί σημαντική μείωση του ελλείμματος κατά 26 ποσοστιαίες μονάδες (από 175% σε 149%). Κλείνοντας και συνοψίζοντας κάποια από τα προηγούμενα ευρήματα μας, καταγράφουμε επιγραμματικά κάποιες αναλογιστικές εκτιμήσεις για τις συνέπειες της ασφαλιστικής μεταρύθμισης. Οι αυξήσεις των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης σε συγκεκριμένες κατηγορίες ασφαλισμένων και η περαιτέρω «ποινικοποίηση» των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων θα μετατοπίσει (αυξητικά) τη πραγματική μέση ηλικία συνταξιοδότησης στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Αυτό θα επιφέρει κάποια ελάφρυνση αλλά όμως σε περιορισμένο βαθμό. Η ενοποίηση των ταμείων μπορεί να προκαλέσει ουσιαστική ελάφρυνση του συστήματος εφόσον γίνει πραγματική ενοποίηση. Σε αντίθετη περίπτωση εικονική ενοποίηση μπορεί να προκαλέσει περαιτέρω προβλήματα και οι όποιες οικονομίες κλίμακος να ακυρωθούν πλήρως. Η ουσιαστική ελάφρυνση σίγουρα δεν μπορεί να προέλθει μόνο από την συρρίκνωση των δαπανών διοίκησης. Η στόχευση της ενοποίησης πρέπει να είναι η αξιοποίηση της περιουσίας των ταμείων που όπως είδαμε μπορεί να προκαλέσει και την μεγαλύτερη ελάφρυνση καθώς και η ανάπτυξη ελεγκτικών μηχανισμών και αξιόπιστων μηχανογραφικών συστημάτων που μπορεί επίσης να εξοικονομήσει πόρους στο σύστημα.