ΤΟ «ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΟΔΟΞΟ» ΜΙΑΣ ΔΗΘΕΝ «ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ»

Αποστόλου Παπακωνσταντίνου
Δρ. Συνταγματικού Δικαίου – Δικηγόρου

  Ήδη από τη δεκαετία του 1990 είχε καταστεί προφανές ότι για τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος της χώρας απαιτούνταν ουσιαστικές παρεμβάσεις. Και τούτο διότι κατά το μεγαλύτερο μέρος της Μεταπολίτευσης η λειτουργία του βασίσθηκε... ... σε μια πολιτικά καθαγιασμένη αντίληψη, σύμφωνα με την οποία η εκάστοτε Κυβέρνηση «νομιμοποιούνταν» στη συνείδηση των πολιτών να εξαγοράζει την παραμονή της στην εξουσία χορηγώντας απλόχερα ασφαλιστικές παροχές και να καθορίζει «κατά το δοκούν» τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης. Έτσι, στην πρόσφατη δριμεία οικονομική κρίση το ασφαλιστικό σύστημα αποδείχθηκε, όπως ήταν αναμενόμενο, παντελώς ανίκανο να επιβιώσει. Η πρόταση που εξετάζεται για τη «μεταρρύθμιση» του ασφαλιστικού συστήματος πάσχει, εκ της συλλήψεώς της, από δυο βασικές αδυναμίες που την καθιστούν νομικά, πρακτικά και πολιτικά αδιανόητη. Πρώτον, εκκινεί από την ίδια λογική που οδήγησε στην κατάρρευσή του. Δεύτερον, για την εξυπηρέτηση της λογικής αυτής άγει σε δήμευση του προϊόντος της εργασίας των –τελευταίων- παραγωγικών κατηγοριών της χώρας. Εξηγούμαι για το τελευταίο, αναλύοντας το χαρακτηριστικό παράδειγμα των «ελευθέρων» επαγγελματιών, οι οποίοι καλούνται από τα χρήματα που εισπράττουν να καλύψουν τις εξής «υποχρεώσεις», σύμφωνα με την «πρόταση ασφαλιστικής μεταρρύθμισης»: 1. Άμεσος φόρος εισοδήματος. 2. Φ.Π.Α. 3. «Έκτακτη» εισφορά «αλληλεγγύης». 3. Ασφαλιστικές εισφορές. 4. Προκαταβολή φόρου. 5. Τέλος επιτηδεύματος. 6. Λοιποί φόροι (ΕΝΦΙΑ, τέλη κυκλοφορίας Ι.Χ., σειρά εμμέσων φόρων). Το άθροισμα των ανωτέρω υποχρεώσεων αντιστοιχεί σε ποσοστό που υπερβαίνει κατά πολύ το 120% των εισπραχθέντων ποσών. Ακόμη και η «λύση – ρεζέρβα» προβλέπει τη συνολική επιβάρυνση στο 60% του εισοδήματος (χωρίς μάλιστα να περιλαμβάνει τον ΦΠΑ, άρα στην πραγματικότητα στο 83%). Είναι εν πρώτοις σαφές ότι η μετατροπή των ασφαλιστικών εισφορών σε φόρο οδηγεί, υπό τους όρους αυτούς, σε δήμευση κάθε προσδοκίας κέρδους από την εργασία. Επιπλέον, η σύνδεση ασφαλιστικών εισφορών με το εισόδημα είναι στην περίπτωση των «ελεύθερων» επαγγελματιών πολλαπλώς αδιανόητη, αφού οι ασφαλιστικοί κίνδυνοι που αυτές καλύπτουν (ηλικία, υγεία, θάνατος) ουδεμία σχέση έχουν με το εισόδημα από ανεξάρτητο επάγγελμα. Εξάλλου, οι «ελεύθεροι» επαγγελματίες δεν έχουν χρηματοδότηση των εισφορών τους από εργοδότη. Δεν απαιτείται ασφαλώς να είναι κανείς οικονομολόγος για να αντιληφθεί ότι το ύψος της συντάξεως μπορεί να συναρτηθεί μόνον με το ύψος των εισφορών που έχουν καταβληθεί, άρα και της ηλικίας συνταξιοδότησης. Περαιτέρω, η επιλογή του ασφαλισμένου για τη λήψη πλήρους ή μειωμένης συντάξεως επιβάλλεται να διαδραματίζει καίριο ρόλο για τον υπολογισμό του ύψους των εισφορών. Η διασφάλιση ενός ελάχιστου ύψους εγγυημένης σύνταξης αποτελεί ασφαλώς υποχρέωση –και δη συνταγματική- του κράτους που πραγματώνεται με την ενίσχυση των Ταμείων από τον κρατικό προϋπολογισμό, άρα από τη φορολόγηση όλων. Αντιθέτως, στην προτεινόμενη «ασφαλιστική μεταρρύθμιση» ο εργαζόμενος καταβάλει από το προϊόν της εργασίας του δυο φορές ποσά για τον ίδιο σκοπό (φορολογία – ασφαλιστικές εισφορές). Πέραν τούτων, δεν απαιτείται να είναι κανείς γνώστης των συστημάτων Κοινωνικής Ασφάλισης για να αντιληφθεί ότι η προτεινόμενη «μεταρρύθμιση» θα επιφέρει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα από εκείνα που επιδιώκει: Αύξηση της φοροδιαφυγής και της εισφοροδιαφυγής, μαζικό κύμα συνταξιοδότησης, αναγκαστική μετανάστευση νέων επιστημόνων σε χώρες που σέβονται στοιχειωδώς τον μόχθο και το προϊόν της εργασίας και αναγνωρίζουν τις ικανότητες, τα προσόντα και την προσπάθεια κάθε επαγγελματία. Πάνω από όλα όμως δίνει ένα σαφές μήνυμα σε όλους τους νέους επιστήμονες: Ότι ποτέ δεν θα μπορέσουν στη χώρα που μεγάλωσαν και μορφώθηκαν να αποκτήσουν περιουσία με βάση τα προσόντα και τις προσπάθειές τους! Έτσι, η μετανάστευση των νέων και η  φοροδιαφυγή των παλαιότερων δεν θα αποτελούν πλέον επιλογή αλλά μονόδρομο επιβίωσης. Υπό τους όρους αυτούς είναι προφανές ότι η δημευτική «ασφαλιστική μεταρρύθμιση» είναι πρακτικώς ανεφάρμοστη, πολιτικά αδιανόητη και κοινωνικά παράλογη. Πρωτίστως όμως είναι αντισυνταγματική. Και μάλιστα όχι απλώς για τους ευρύτερα γνωστούς λόγους (ισότητα, αναλογικότητα, επαγγελματική και οικονομική ελευθερία κλπ.): Η δημευτική λογική της, ο τρόπος επιβολής της και οι συνέπειές της προσκρούουν στη μορφή και τη φύση του πολιτεύματός μας ως αστικής δικαιοκρατικής Δημοκρατίας. Πράγματι, το Σύνταγμά μας διασφαλίζει, ως γνωστόν, την ελεύθερη οικονομία, τον ελεύθερο ανταγωνισμό και την αναλογική ισότητα ως θεμελιωδών προϋποθέσεων της Δημοκρατίας. Η προτεινόμενη «μεταρρύθμιση» ευαγγελίζεται την «ισονομία» για να επιφέρει ισοπέδωση. Επικαλείται την κοινωνική δικαιοσύνη για να δημεύσει το εισόδημα. Προβάλει τη διάσωση των συντάξεων για να τιμωρήσει την εργασία και την ατομική προσπάθεια. Ομνύει στα κοινωνικά δικαιώματα για να αναιρέσει την ατομική ελευθερία. Αυτοπροσδιορίζεται ως «σωτηρία» αλλά αποτελεί ιδεολογικό κατάλοιπο πρακτικών που κατέρρευσαν στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Επομένως, είναι ατελέσφορη. Απομένει έτσι να μελετηθεί άμεσα ένα διαφορετικό σύστημα που θα διασφαλίζει την κοινωνική δικαιοσύνη και θα εγγυάται την ελευθερία. Ένα σύστημα που θα έχει ταυτόχρονα ως προϋπόθεση και ως σκοπό την οικονομική ανάπτυξη. Απόστολος Παπακωνσταντίνος Δρ. Συνταγματικού Δικαίου – Δικηγόρου Βασικός εταίρος της Δικηγορικής Εταιρείας «ΑΠ. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ – Ν.Κ. ΧΛΕΠΑΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ» (AP. PAPACONSTANTINOU & PARTNERS LAW FIRM) (www.publiclaw-lawfirm.gr). Αντιπρόεδρος της Ένωσης για την Προάσπιση των Κοινωνικών Δικαιωμάτων (www.epkodi.gr).