Μεταρρύθμιση στο Ασφαλιστικό: Ευκαιρία για εθνική ανασυγκρότηση ή Αιτία εθνικού αδιεξόδου

Δρ.Ν. Άρτεμις Αναγνώστου-Δεδούλη
Πρόεδρος της Ένωσης  για την Προάσπιση των Κοινωνικών Δικαιωμάτων
Γενική Δ/ντρια Υπ. Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης &   Πρόνοιας

  Ενόψει του περιορισμένου χρόνου που μας έχει τεθεί σημειώνουμε συνοπτικά σε 10 σημεία, τα ακόλουθα όσον αφορά τη μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος σύμφωνα με το προσχέδιο νόμου που έχει δοθεί στη δημοσιότητα για διάλογο. Οι μεταρρυθμίσεις  των ασφαλιστικών συστημάτων έχουν ως στόχο την διασφάλιση της βιωσιμότητας και της επάρκειας των συντάξεων. Στόχος που συμπεριελήφθη και στη συμφωνία της Λισσαβόνας. Η πρόκληση είναι η ίδια  και για το ελληνικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης σήμερα παρά ποτέ. 1ον, Η σημερινή όμως μεταρρύθμιση δεν εξασφαλίζει ούτε τη βιωσιμότητα ούτε πολύ περισσότερο την επάρκεια, σύμφωνα με όσα μέχρι σήμερα έχουν κατατεθεί στο δημόσιο διάλογο. Καμία αναλογιστική μελέτη δεν συνοδεύει το προσχέδιο νόμου, ούτε οικονομικοκοινωνικές  μελέτες που να τεκμηριώνουν ότι οι  νομοθετικές παρεμβάσεις  περικοπής των συντάξεων είναι αναγκαίες και πρόσφορες όπως  προϋποθέτει το ΣΤΕ κατά τον έλεγχο της Συνταγματικότητας των σχετικών διατάξεων με τις οποίες περικόπτονται οισυντάξεις. 2ον,  Το τελευταίο χρόνο έγιναν τέσσερα βασικά λάθη που οδήγησαν το ασφαλιστικό στο σημερινό αδιέξοδο και στην αναγκαιότητα να λαμβάνονται τέτοιας εκτάσεως επώδυνα μέτρα. 1, Δεν εφαρμόστηκε με «πανηγυρικό» τρόπο  ο ν. 3863/10 από 1-1-2015, ο οποίος προέβλεπε μακρότατο χρονικό μεταβατικό διάστημα εφαρμογής των δυσμενών μέτρων και εξασφάλιζε τη βιωσιμότητα του συστήματος σύμφωνα με δύο αναλογιστικές μελέτες της ΕΑΑ εγκεκριμένες από τα αρμόδια όργανα του ecofin, τον οποίο είχαν αποδεχτεί και οι Δανειστές και είχαν συμφωνήσει στην εφαρμογή του, (χωρίς βεβαίως να υποστηρίζεται ότι απαντούσε στα ταμειακά ελλείμματα και δεν χρειαζόταν κάποιας μορφής παρέμβαση). 2, δεν εφαρμόστηκε, επίσης με «πανηγυρικό» τρόπο η περιβόητη ρήτρα μηδενικού ελλείμματος στις επικουρικές συντάξεις 3, δεν εφαρμόστηκε, επίσης με «πανηγυρικό» τρόπο η τεχνική βάση έστω και τροποποιημένη, στα εφάπαξ βοηθήματα, με αποτέλεσμα των παραπάνω παραλείψεων τη ραγδαία επιδείνωση  των οικονομικών μεγεθών και τη διόγκωση των ταμειακών ελλειμμάτων των ασφαλιστικών οργανισμών και τέλος 4, άνοιξε το ασφαλιστικό  από μηδενική βάση μέσα σαυτό το δυσμενέστατο δημοσιονομικό, εργασιακό και κοινωνικό περιβάλλον. 3ον . Το προσχέδιο νόμου για την ασφαλιστική μεταρρύθμιση διαρθρώνεται σε  επτά Κεφάλαια με  64 άρθρα και εκτείνεται σε 120 σελίδες. Το Δ΄ Κεφάλαιο  με 30  άρθρα και 70 περίπου σελίδες πραγματεύεται τα οργανωτικά του νέου ενοποιημένου φορέα. Το μεγαλύτερο μέρος δηλαδή του προσχεδίου αφορά τη διοικητική-οργανωτική παρέμβαση με  την συγχώνευση όλων των ασφαλιστικών οργανισμών των Μισθωτών, Ελευθέρων Επαγγελματικών και Αγροτών σε έναν Οργανισμό και εξαντλείται σε αναλυτική και περιπτωσιολογική καταγραφή έως και των τμημάτων και αρμοδιοτήτων των οργανωτικών μονάδων. Σε αντίθεση σημαντικότατες θεσμικές ασφαλιστικές  ρυθμίσεις παραπέμπονται να ρυθμιστούν με Υπουργικές αποφάσεις, παρακάμπτοντας έτσι τις δημοκρατικές διαδικασίες του Κοινοβουλίου και το θεσμικό διάλογο , με περισσότερες από 65 εξουσιοδοτικές διατάξεις γενικού και αορίστου περιεχομένου, και ως εκ τούτου ελεγχόμενες ως προς τη Συνταγματική νομιμότητά τους. Γιαυτό και δεν μπορεί να αξιολογηθούν σε βάθος και με ασφάλεια δικαίου  όλες οι επιπτώσεις του επίμαχου προσχεδίου. 4ον . Οι συγχωνεύσεις όλων των οργανισμών σε ένα φορέα «μαμούθ» δεν είναι μια απλή ενοποίηση και δεν πρέπει να το βλέπουμε μόνο ως μία οργανωτική παρέμβαση. Πέραν των τεράστιων διοικητικών προβλημάτων που θα δημιουργηθούν στη πράξη, θα επιδεινωθεί δραματικά η θέση των συνταξιούχων με την καθυστέρηση  απονομής των συντάξεων και θα δοκιμαστούν τα άκρα όρια  της αντοχής διοικουμένων και διοικούντων. Αλλά η οργανωτική ενοποίηση των ταμείων σε συνδυασμό με τις αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο της κοινωνικής ασφάλισης, ενιαίοι κανόνες, ενιαίος τρόπος υπολογισμού εισφορών και συντάξεων κλπ, σηματοδοτούν την ανατροπή του μέχρι σήμερα ασφαλιστικού συστήματος και την αντικατάστασή του από ένα ισοπεδωτικό ενιαίο σύστημα ασφάλισης, από το οποίο απουσιάζει «κραυγαλέα»   η  αρχή της ανταποδοτικότητας που είναι η βάση των ασφαλιστικών συστημάτων. Η αρχή της ανταποδοτικότητας εισφοράς παροχής αντικαθίσταται σχεδόν από την αρχή της αλληλεγγύης σε τέτοια βαθμό που αλλοιώνεται ο χαρακτήρας του ασφαλιστικού συστήματος  και μετατρέπεται σε προνοιακό. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο άρθρο 3 « θεμελιώδεις αρχές» δεν μνημονεύεται καν η αρχή της ανταποδοτικότητας. Ενώ  έχει σαφή χαρακτηριστικά ταξικού διαχωρισμού και γίνεται παράγων ανισότητας με την αναστροφή των συντελεστών αναπλήρωσης και την ενίσχυση αντιστρόφως ανάλογα όσων έχουν ασφαλιστεί για μικρό χρονικό διάστημα και έχουν καταβάλλει λίγες εισφορές. Ρυθμίσεις  που αποτελούν αντικίνητρο για ασφάλιση, ενισχύουν την εισφοροδιαφυγή και εισφοροαποφυγή, υποθάλπουν τη μαύρη εργασία, καλλιεργούν μειωμένη ασφαλιστική συνείδηση και προαναγγέλλουν μείωση εσόδων για τα ταμεία. 5ον . Το ενιαίο ταμείο, οι ενιαίες προϋποθέσεις ασφάλισης, καταβολής εισφορών και παροχών και ο ενιαίος τρόπος υπολογισμού των συντάξεων θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση μιας μεταρρυθμιστικής προσπάθειας εάν, υπήρχε σφαιρικός σχεδιασμός με πληρότητα ασφαλιστικής κάλυψης μέσω των τριών πυλώνων συνταξιοδοτικής προστασίας. Από τον σημερινό  ασφαλιστικό επανασχεδιασμό του συστήματος απουσιάζει «εκκωφαντικά»  ο δεύτερος πυλώνας της επαγγελματικής μη κερδοσκοπικής ασφάλισης με βάση λειτουργίας το κεφαλαιοποιητικό σύστημα, όπως σε όλα σχεδόν τα κράτη της ΕΕ. Ο δεύτερος αυτός πυλώνας θα υποκαθιστούσε την επικουρική ασφάλιση ισοδυνάμως (contract out), θα λειτουργούσε  εκτός Γενικής Κυβέρνησης και έτσι δεν θα επηρέαζε η επικουρική ασφάλιση  θετικά ή αρνητικά  το έλλειμμα ή το πλεόνασμα της Γενικής Κυβέρνησης. Απουσιάζει επίσης το δεύτερο επίπεδο του πρώτου πυλώνα με σύστημα νοητής κεφαλαιοποίησης και αυστηρή ανταποδοτικότητα. Αλλά μεταρρυθμίσεις αναλόγου βεληνεκούς απαιτούν χρόνο, χρήμα και διευρυμένο κοινωνικό διάλογο για τα οποία δεν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες σήμερα. 6ον . Δημιουργεί ένα ασφυκτικό περιβάλλον για αυτοαπασχολούμενους και ελεύθερους επαγγελματίες, οι οποίοι σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να εξομοιωθούν με τους μισθωτούς, γιατί τα νομικά, οικονομικά και πραγματικά στοιχεία της αυτοαπασχόλησης και της εξηρτημένης εργασίας δεν ταυτίζονται και ως εκ της φύσεώς τους δεν μπορεί να αντιμετωπιστούν με τον ίδιο ενιαίο τρόπο. 7ον. Το προς συζήτηση προσχέδιο νόμου ακολουθεί τη γνωστή σε όλους πεπατημένη οδό της επίλυσης του ασφαλιστικού με αύξηση εισφορών, θέσπιση κοινωνικών πόρων, μείωση συντάξεων, μείωση ποσοστών αναπλήρωσης, κλασικές  μέθοδοι, και κυρίως με παραπομπή του μείζονος ζητήματος της μειώσεως των συντάξεων παλαιών και νέων συνταξιούχων μετά από τρία χρόνια, ώστε ενδεχομένως κάποιοι άλλοι θα κληθούν να τα  εφαρμόσουν. Δεν απαντά όμως το νομοσχέδιο στο ερώτημα, πως θα καλυφθούν τα ταμειακά ελλείμματα των ταμείων και πως θα καλυφθεί το 1.8 δις που προβλέπεται στο τρίτο μνημόνιο (ν.4336/15). 8ον Θα πρέπει να επισημανθεί, η αναστροφή των ποσοστών αναπλήρωσης στην αναλογική σύνταξη και το ότι, οι συντάξιμες αποδοχές προκύπτουν από το μέσο όρο όλου του ασφαλιστικού βίου. Οι δύο αυτές θεμελιώδεις παραμετρικές αλλαγές οδηγούν σε μεγάλες μειώσεις συντάξεων όλων εκείνων των συνεπών ασφαλισμένων, που ασφαλίστηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα και κατέβαλλαν υψηλές εισφορές επί σειρά ετών.  Έτσι διαρρηγνύεται η αρχή της εμπιστοσύνης προς τους κρατικούς θεσμούς, προσβάλλεται η αρχή τηςδικαιοσύνης,της ισονομίας και της ισότητας του Δημιουργείται έλλειμμα ισότητας και δικαιοσύνης. Επιπροσθέτως δεν έχει ληφθεί υπόψη ότι, δεν υπάρχουν στοιχεία για τις εισφορές που έχουν καταβληθεί στα ασφαλιστικά ταμεία και, στο ΙΚΑ μόνον μετά το 2001 μηχανογραφημένα. Επίσης στους Δημοσίους υπαλλήλους μέχρι το 1990 δε καταβάλλονταν εισφορές ενώ στις περισσότερες υπηρεσίες δεν υπάρχουν μηχανογραφημένα αρχεία. Πως λοιπόν θα εφαρμοστούν οι διατάξεις αυτές; 9ον Πρέπει  να επισημανθεί επίσης ότι, ο σκοπός της εθνικής σύνταξης όπως περιγράφεται στο άρθρο 6 παρ.2 είναι «η αντιμετώπιση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού».  Πτωχός θεωρείται εκείνος του οποίου τα εισοδήματα είναι μικρότερα των 4.000  περίπου ευρώ. Αν  λοιπόν κάποιος από την ανταποδοτική του σύνταξη δικαιούται 600 ευρώ το μήνα  επί 12 μήνες =7.200 ευρώ, αποκλείεται εξ ορισμού  της εθνικής σύνταξης; Τι προοιωνίζει άραγε η ρύθμιση αυτή; 10ον  Ως προς τη πολιτική συναίνεση για την επίλυση του ασφαλιστικού σημειώνουμε τα ακόλουθα: Προβάλλεται ήδη επιτακτικά το ζήτημα της πολιτικής συναίνεσης για ένα θέμα μείζονος σημασίας, το οποίο μάλιστα έχει χαρακτηριστεί ως εθνικό. Όντως το ασφαλιστικό είναι μεγάλο ζήτημα. Μεγαλύτερο αυτού όμως είναι το δημοσιονομικό πρόβλημα της χώρας, η οικονομία της, η αναπτυξιακή της πορεία και η ομαλή λειτουργία της αγοράς εργασίας. Το ασφαλιστικό είναι κλάδος της οικονομίας μιας χώρας και άμεσα συνδεδεμένο και εξαρτώμενο από αυτήν. Εξαρτάται άμεσα από το οικονομικό μοντέλο της χώρας  και το πρόγραμμα που ακολουθούν οι πολιτικοί σχηματισμοί που κυβερνούν τη χώρα βάσει της ιδεολογικής τους πλατφόρμας. Άλλη η ακολουθητέα τακτική ενός νεοφιλελεύθερου κόμματος, άλλη ενός φιλελεύθερου, ενός σοσιαλιστικού, ενός αριστερού-κουμουνιστικού. Επομένως οι διαπιστώσεις ενός προβλήματος μπορεί να είναι κοινές αλλά οι πολιτικές επίλυσης διαφορετικές. Ως εκ τούτου κατά τη κοινή λογική δεν μπορεί να υπάρχει πολιτική συναίνεση στους τρόπους που επιλέγονται για την επίλυση των προβλημάτων, εφόσον τα κόμματα και οι κυβερνήσεις διαφοροποιούνται ιδεολογικά.