Συμπεράσματα Ημερίδας 1

ΕΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΑΣΠΙΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ   ΗΜΕΡΙΔΑ ΕΠΙΚΑΙΡΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ   ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Του Απόστολου Παπακωνσταντίνου Δρ.Ν. – Δικηγόρου   1.     Το γεγονός ότι η κοινωνική ασφάλιση αποτελεί ζήτημα αιχμής και κεντρικό αντικείμενο του πολιτικού ανταγωνισμού είναι ασφαλώς ευεξήγητο: Το κοινωνικοασφαλιστικό σύστημα αποτελεί, δίχως υπερβολή, τον εννοιολογικό πυρήνα και τη βαθύτερη ουσία του κοινωνικού κράτους. Η πορεία και το μέλλον τους είναι εν πολλοίς κοινά. Επομένως, κάθε συζήτηση για την ασφαλιστική μεταρρύθμιση συνταυτίζεται ουσιαστικά με την πολιτική φιλολογία γύρω από την ύπαρξη και την εξέλιξη του κοινωνικού κράτους, ως θεσμικής και οργανωτικής μορφής του σύγχρονου αστικού κράτους. 2.     Αποτελεί κοινό τόπο ότι οι σημερινές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες δεν ευνοούν την ανάπτυξη ούτε του κοινωνικού κράτους, ούτε του κοινωνικοασφαλιστικού συστήματος. Το φαινόμενο της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, η επίταση του οικονομικού ανταγωνισμού, η κατά καιρούς εμφανιζόμενη οικονομική ύφεση, η γήρανση του πληθυσμού και άλλοι δημογραφικοί παράγοντες, η εισφοροδιαφυγή και οι εγγενείς οργανωτικές αδυναμίες που παρουσιάζουν συχνά οι ασφαλιστικοί φορείς, με κύρια χαρακτηριστικά τις αδυναμίες στην οικονομική διαχείριση, την αδιαφάνεια και τη διαφθορά, αποτελούν τους κυριότερους παράγοντες που συμβάλλουν στη σταδιακή συρρίκνωση των αναδιανεμητικών δυνατοτήτων του κοινωνικοασφαλιστικού συστήματος και, συνακόλουθα, στην κρίση του. 3.     Η κρίση στην κοινωνική ασφάλιση καθιστά ουσιαστικά δυσχερή ή, ακόμη, αδύνατη την πραγμάτωση μιας από τις σημαντικότερες πολιτικές, ηθικές και συνταγματικές υποχρεώσεις του κοινωνικού κράτους δικαίου, δηλαδή του σύγχρονου αστικού κράτους: Την υποχρέωσή του να διασφαλίζει ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης για όλους. Πρόκειται για υποχρέωση που εμπεριέχεται, ως θεσμική και πολιτική συνιστώσα, στην τελολογία του σύγχρονου συνταγματικού κράτους[1]. Η ελλιπής πραγμάτωσή της επιφέρει ρήγματα στον κοινωνικό ιστό και πλήττει καίρια την κοινωνική συνοχή. 4.     Η ευρύτερη κατανόηση του προβλήματος στις πλήρεις ιδεολογικές, φιλοσοφικές, πολιτικές, ηθικές και νομικές διαστάσεις του και όχι ως απλό ζήτημα της –συγκυριακής- ημερήσιας πολιτικής διάταξης με κυρίαρχες τις συνδικαλιστικές, συντεχνιακές και στενά κομματικές προεκτάσεις του, οδηγεί, αναπόδραστα, στην αναζήτηση συγκροτημένων και τεκμηριωμένων προτάσεων για μια ασφαλιστική μεταρρύθμιση. Από την άποψη αυτή, η ημερίδα που διοργάνωσε η Ένωση για την Προάσπιση των Κοινωνικών Δικαιωμάτων με αντικείμενο την ασφαλιστική μεταρρύθμιση είναι, ιδιαίτερα υπό την παρούσα συγκυρία, ευπρόσδεκτη και η συμβολή της στον δημόσιο διάλογο σημαντική. Οι επιμέρους εισηγήσεις και οι παρεμβάσεις επιβεβαιώνουν, εν πρώτοις, αναμφίβολα ότι η διεπιστημονική προσέγγιση του αντικειμένου αυτού αποτελεί ουσιαστικά μονόδρομο. Πράγματι, η συζήτηση γύρω από αυτό αποδεικνύεται εν πολλοίς ατελέσφορη χωρίς την αξιοποίηση των πορισμάτων των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών επιστημών. 5.     Οι δυσχέρειες που αντιμετωπίζει σήμερα το κοινωνικοασφαλισιτκό σύστημα είναι εν μέρει μόνον χρηματοδοτικές. Το ίδιο ισχύει, άλλωστε, και για τις προτεινόμενες λύσεις του. Πράγματι, μια «εύκολη» και σχεδόν «αυτόματη» λύση θα περιλάμβανε επιλογές όπως η αύξηση των εισφορών και των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, με ταυτόχρονη μείωση των συντάξεων. Το κόστος κάθε οικονομικής κρίσης θα μετακυλίονταν, έτσι, στους ασφαλισμένους, ιδιαίτερα δε στους οικονομικά ασθενέστερους. Οι περιοδικές οικονομικές υφέσεις του σύγχρονου καπιταλιστικού συστήματος θα οδηγούσαν, υπό την εκδοχή αυτή, σε επιβαρύνσεις των ασθενέτερων και, συνακόλουθα, σε ενίσχυση των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων. Μια τέτοια –απλή, κατά τα άλλα- επιλογή δεν θα αποδυνάμωνε απλώς την κοινωνική συνοχή, ούτε θα επιβεβαίωνε απλά την κυριαρχία ενός απόλυτου ατομικισμού. Πάνω από όλα, θα περιόριζε, ακόμη περισσότερο, την κατανομή των οικονομικών και των πολιτικών πόρων, θα σχετικοποιούσε τη θεσμική, ιδεολογική και πολιτική δυνατότητα του σύγχρονου αστικού κράτους να απορροφά τις κοινωνικές πιέσεις και θα απαξίωνε την πολιτική διαδικασία ως μορφή πραγμάτωσης της ουσιαστικής Δημοκρατίας, που είναι μόνον η Κοινωνική Δημοκρατία. 6.     Ο πραγματικός εκσυγχρονισμός του κοινωνικοασφαλιστικού συστήματος προϋποθέτει, επομένως, περισσότερο σύνθετες και θεσμικά και οργανωτικά εκλεπτυσμένες λύσεις, που θα εναρμονίζονται επαρκέστερα με τα βασικά –«γονοτυπικά» πλέον- χαρακτηριστικά του κοινωνικού κράτους δικαίου. Το αναλλοίωτο, ιδεολογικά και πολιτικά, αίτημα για έναν ουσιαστικό θεσμικό εκσυγχρονισμό περιλαμβάνει, εν πρώτοις, επιμέρους εναλλακτικά συστήματα πολιτικής με στόχο την εναρμόνιση και τη σύνθεση θεμελιακών για την Πολιτεία αξιών και αρχών, όπως είναι η ελευθερία και η κοινωνική δικαιοσύνη. Προεχόντως, δηλαδή, μικτά οικονομικά συστήματα, που θα συνδυάζουν, πέρα από τους δογματισμούς του παρελθόντος, τον ελεύθερο ανταγωνισμό, την ατομική ελευθερία, και την ανοιχτή οικονομία, από τη μία πλευρά, και την ισότητα των ευκαιριών, την κοινωνική δικαιοσύνη και την κοινωνική αλληλεγγύη, από την άλλη. Ο συνδυασμός, για παράδειγμα, του διανεμητικού και του κεφαλαιοποιητικού συστήματος με παράλληλη ενίσχυση των οργανωτικών δομών και των μηχανισμών πάταξης της εισφοροδιαφυγής και της διαφθοράς, αποτελεί πρόσφορη και αναγκαία επιλογή για ένα σύγχρονο, αποτελεσματικό και αξιόπιστο κοινωνικοασφαλιστικό σύστημα. 7.      Οι προβληματισμοί που κατατέθηκαν στην Ημερίδα αποδεικνύονται, δίχως αμφιβολία, εκτός από επίκαιροι και γόνιμοι. Οι επιμέρους πτυχές που αναπτύχθηκαν φώτισαν διαστάσεις, οι οποίες, στο σύνολό τους, συνθέτουν μια αρκετά σφαιρική και ολοκληρωμένη –κυριολεκτικά ολιστική- προσέγγιση του κρίσιμου αυτού ζητήματος. Ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται, εξάλλου, η διατύπωση συγκεκριμένων προτάσεων για μια τελεσφόρα ασφαλιστική μεταρρύθμιση. 8.     Η σημερινή οικονομική συγκυρία, στο επίκεντρο της οποίας βρίσκεται ένα ερύτερο φαινόμενο κρίσης του σύγχρονου αστικού κράτους, θέτει επί τάπητος με επιτακτικό τρόπο τη συζήτηση και καθιστά οξύτερο το πρόβλημα. Η έκταση και η διάρκεια της οικονομικής κρίσης που βιώνουμε είναι σήμερα εν πολλοίς άγνωστες. Το βέβαιο είναι ότι η κρίση αυτή θα δοκιμάσει εκ νέου τις αντοχές του κοινωνικοασφαλισιτκού συστήματος και, γενικότερα, του κοινωνικού κράτους. Το πρόβλημα στις περιόδους αυτές, όπως έχει δείξει, άλλωστε, η ιστορία, μεταφέρεται από τον «προνομιακό» της χώρο, την οικονομία, στο πεδίο των ιδεολογιών, των αξιών και των ηθικοπολιτικών αρχών. Ο τρόπος με τον οποία αντέδρασαν τα κράτη απέναντι στην επελαύνουσα χρηματοπιστωτική κρίση καταδεικνύει ότι οι ιδεολογικές προκαταλήψεις και τα φιλοσοφικά στερεότυπα του παρελθόντος δεν έχουν πλέον θέση στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο και σκληρά ανταγωνιστικό σύστημα. Οι επιμέρους επιλογές των σύγχρονων κοινωνιών προσδιορίζονται, και αυτό ισχύει κατά μείζονα λόγο για την κοινωνική ασφάλιση και το κοινωνικό κράτος, λιγότερο με ιδεολογικούς δογματισμούς και περισσότερο με ορθολογική σκέψη. [1]  Για τα ζητήματα αυτά και ιδιαίτερα για τις πολιτειολογικές και συνταγματικές πτυχές τους, βλ. Απ. Παπακωνσταντίνου, Κοινωνική Δημοκρατία και Κοινωνικό Κράτος Δικαίου κατά το Σύνταγμα του 1975/1986/2001, 2006, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα.