Συμπεράσματα Ημερίδας 2
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Πατρίνα Παπαρρηγοπούλου – Πεχλιβανίδη Επίκουρη καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών Θα ήθελα να συγχαρώ την Ένωση για την Προστασία των Κοινωνικών Δικαιωμάτων για την πρωτοβουλία της να διοργανώσει ημερίδα με το επίκαιρο θέμα του Ν. 3655/08 Διοικητική και Οργανωτική μεταρρύθμιση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης και λοιπές ασφαλιστικές διατάξεις και των νομικών, οικονομικών και κοινωνικοπολιτικών επιπτώσεών του. Θα ήταν επίσης παράλειψή μου να μην εξάρω εξαρχής την καθοριστική συμβολή της προέδρου της Ενώσεως, διδάκτορος νομικής κα. Α. Αναγνώστου – Δεδούλη στην επιτυχία της ημερίδας. Ο Λέκτορας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Αλ. Ζιμπίδης, ξεκίνησε την εισήγησή του με τη διαπίστωση ότι ο νόμος δεν στηρίχθηκε σε αναλογιστικές μελέτες και στη συνέχεια εξήγησε τι σημαίνει αξιόπιστη αναλογιστική μελέτη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η συγκριτική ανάλυση των επιπτώσεων στα ελλείμματα του συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως που επέρχονται από την αύξηση των ορίων ηλικίας από 1 έως πέντε έτη, από την αύξηση των αποδόσεων των επενδύσεων από 0,25 μέχρι 1 μονάδα και από μια συντηρητική πολιτική στις αυξήσεις των συντάξεων. Ειδικότερα, προκύπτει ότι η αύξηση των ορίων ηλικίας κατά πέντε έτη μειώνει μόλις κατά 23 μονάδες το έλλειμμα, το οποίο υπολογίζεται στο διπλάσιο του ΑΕΠ και η αύξηση των αποδόσεων των επενδύσεων κατά 1 μονάδα, δηλαδή από 4 μονάδες στις 5 μειώνει το έλλειμμα κατά 26 μονάδες. Μεγαλύτερη μείωση του ελλείμματος επέρχεται με τη συντηρητική πολιτική των αυξήσεων των παροχών δηλαδή την αύξησή τους κατά 2% αντί του 4%. Επομένως από την εισήγηση του κ. Αλ. Ζιμπίδη συνάγεται ότι η διοικητική ενοποίηση προοινωνίζεται επεμβάσεις στις παροχές και ειδικότερα στην αύξηση των συντάξεων και στην ενοποίηση των κανονισμών παροχών. Ο επίκουρος καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Αλ. Μητρόπουλος, παρουσίασε με ζοφερά χρώματα το μέλλον της κοινωνικής ασφαλίσεως στην Ελλάδα. Προέβλεψε μεταξύ άλλων ότι τις ενοποιήσεις θα ακολουθήσουν δραστικές περικοπές των παροχών και υποβάθμιση των υποχρεώσεων του Κράτους, απαξίωση της αυτοδιοίκησης των ασφαλιστικών οργανισμών, αναδιανομή της φτώχειας, επιμήκυνση του εργασιακού βίου παρά την αυξανόμενη ανεργία των νέων και επέκταση των ιδιωτικών ασφαλίσεων. Εν ολίγοις, ο κ. Αλ. Μητρόπουλος διαπιστώνει ότι το ασφαλιστικό ζήτημα για άλλη μια φορά δεν αντιμετωπίζεται στη βάση της αναδιανομής του παραγόμενου πλούτου. Το χειρότερο δε απ’ όλα είναι ότι, κατά την άποψή του, οι δυνατότητες ανατροπής των παρεμβάσεων αυτών από τα αρμόδια Δικαστήρια είναι ισχνές και τούτο διότι η νομολογία του ΣτΕ είναι, όπως υποστήριξε, συντηρητική όσον αφορά στην ερμηνεία του άρθρου 22 παράγρ. 5 του Συντάγματος και στην ερμηνεία των γενικών αρχών του δικαίου. Η εισήγηση του Προέδρου της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Οργανισμών Κοινωνικής Πολιτικής (ΠΟΠΟΚΠ), κ. Γ. Κουτρουμάνη, εστιάζεται στο ότι δεν προηγήθηκε κοινωνικός διάλογος κάτι που είναι επιβεβλημένο, διότι η κοινωνική ασφάλιση χρηματοδοτείται πρωτίστως από εισφορές εργοδοτών και εργαζομένων. Επισήμανε ότι για πρώτη φορά θεσμικός νόμος για την κοινωνική ασφάλιση ψηφίζεται με οριακή πλειοψηφία από τη Βουλή και δεν απολαύει της αποδοχής των οργανώσεων που εκπροσωπούν τους εργαζόμενους και τους εργοδότες, τους επαγγελματικούς συλλόγους, τους ασφαλιστικούς οργανισμούς και τις ενώσεις ασφαλισμένων. Τόνισε ότι η φερόμενη μεταρρύθμιση είναι εξόχως αναποτελεσματική, διότι δεν συνοδεύεται από πολιτικές αναδιανομής του εισοδήματος ούτε συνδυάζεται με την καταπολέμηση της ανεργίας και με την «ευέλικτη εργασία» που έχει δυσμενείς συνέπειες για τα έσοδα των ασφαλιστικών οργανισμών. Χαρακτήρισε τις ενοποιήσεις «ασκήσεις επί χάρτου», «γραφειοκρατικές προσεγγίσεις» που δεν διέπονται από τις γενικές αρχές του δικαίου της κοινωνικής ασφαλίσεως και ορθολογικές επιλογές. Η διδάκτωρ νομικής και επιστημονικός συνεργάτης της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΟΚΕ), κα. Όλγα Αγγελλοπούλου, παρουσίασε αναλυτικά τις αλλαγές που επέρχονται στα όρια ηλικίας και στις συντάξεις και ανέλυσε διεξοδικά τα όρια στην ελευθερία του νομοθέτη. Τα όρια αυτά τίθενται από της υπερνομοθετικής ισχύος γενικές αρχές και ειδικότερα από την υποχρέωση εκπόνησης αναλογιστικών μελετών, από τη θεωρία του σχετικού κοινωνικού κεκτημένου και την αρχή του κοινωνικού κράτους, από την αρχή της προστατευόμενης εμπιστοσύνης, και από την αρχή της ισότητας. Από την παρουσίαση της κας. Ο. Αγγελοπούλου διαφαίνονται κάποιες προοπτικές, όσον αφορά τη δικαστική προσφυγή σε επί μέρους κεφάλαια του νόμου που αναφέρονται σε ρυθμίσεις ασφαλιστικού περιεχομένου. Ο διδάκτωρ νομικής και μέλος ΔΕΠ του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, κ. Απ. Παπακωνσταντίνου ανέλυσε εμπεριστατωμένα την προστασία του ασφαλιστικού κεφαλαίου, των παροχών και της προσδοκίας λήψεως των παροχών κατά το Σύνταγμα και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Παρουσίασε τις προϋποθέσεις για την επιβολή περιορισμών στο ατομικό δικαίωμα της περιουσίας για λόγους δημοσίου συμφέροντος. Υποστήριξε ότι το ασφαλιστικό κεφάλαιο ανεξαρτήτως του τρόπου σχηματισμού του αποτελεί περιουσία του ασφαλιστικού οργανισμού και κατ’ επέκταση των ασφαλισμένων. Κατά την άποψή του, δεν έχει σημασία αν το ασφαλιστικό κεφάλαιο έχει σχηματισθεί μόνο από εισφορές ή και από πόρους που διαθέτει το κράτος ή και από κοινωνικούς πόρους. Σημασία έχει ότι το ασφαλιστικό κεφάλαιο έχει διατεθεί για την κάλυψη των ασφαλισμένων και επομένως αποτελεί περιουσιακό στοιχείο των ασφαλιστικών οργανισμών και των ιδίων. Ωστόσο, η θέση αυτή δεν έχει μέχρις στιγμής επιβεβαιωθεί από τη σχετική νομολογία των ελληνικών Δικαστηρίων ούτε του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ). Ο κ. Απ. Παπακωνσταντίνου διατύπωσε τη βεβαιότητά του ως προς το ότι τα ζητήματα αυτά θα απασχολήσουν και τα ελληνικά Δικαστήρια και το ΕΔΔΑ. Ο διδάκτωρ νομικής, δικηγόρος κ. Α. Ματθαίου στην εισήγησή του έκανε μια ενδιαφέρουσα διάκριση μεταξύ κοινωνικών και οικονομικών ελλειμμάτων και επισήμανε ορθώς ότι ο νόμος εστιάζει στα οικονομικά ελλείμματα, χωρίς ωστόσο να τα αντιμετωπίζει, διότι δεν περιέχει ρυθμίσεις για την αντιμετώπιση της εισφοροδιαφυγής και τη βιωσιμότητα των ασφαλιστικών οργανισμών. Ανέλυσε στη συνέχεια τις ελλείψεις και ανεπάρκειες του νόμου σχετικά με την αντιμετώπιση των οικονομικών ελλειμμάτων. Έχω πάντως τη γνώμη ότι ο νόμος αντιμετωπίζει τα οικονομικά ελλείμματα, επιλέγοντας την ενοποίηση διαφορετικής βαθμίδας βιωσιμότητας ασφαλιστικών οργανισμών, την κατανομή της περιουσίας και των πόρων των ενοποιούμενων ασφαλιστικών οργανισμών και κλάδων με τρόπο που θίγει τους βιώσιμους οργανισμούς και κλάδους και την επέμβαση στις παροχές. Είναι αλήθεια ότι ο νόμος γενικά δεν θίγει ευθέως τις παροχές. Σε πρώτη φάση φαίνεται ουδέτερος. Ωστόσο, περιέχει εξουσιοδοτήσεις, προς τον αρμόδιο Υπουργό με βάση τις οποίες είναι προφανές ότι θα ακολουθήσουν οι ενοποιήσεις των κανονισμών παροχών. Δεν νομίζω πάντως ότι με Υπουργικές Αποφάσεις μπορεί να θεσπίζονται κανονισμοί παροχών, διότι δεν πρόκειται για ειδικότερα και λεπτομερειακά θέματα. Τα ζητήματα συνταγματικότητας των ενοποιήσεων του Ν. 3655/08 και συμβατότητας με διεθνείς συμβάσεις που ισχύουν στην Ελλάδα εξαρτώνται από τη φύση κάθε ασφαλιστικού οργανισμού και κλάδου, τον τρόπο χρηματοδοτήσεώς τους και ιδίως τον βαθμό βιωσιμότητάς τους. Άλλη ευχέρεια έχει ο νομοθέτης σε αμιγώς διανεμητικό σύστημα που έχει μεγάλα ελλείμματα και είναι μη βιώσιμο και άλλη σε κλάδο που προσομοιάζει με καθεστώς επαγγελματικής ασφαλίσεως, χρηματοδοτείται από εισφορές και δεν έχει ελλείμματα. Οι ασφαλιστικές ρυθμίσεις και μεταρρυθμίσεις απασχολούν όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ενώσεως (ΕΕ) και θεσπίζονται στο πλαίσιο των στόχων που έχουν γίνει αποδεκτοί με την Ανοιχτή Μέθοδο Συντονισμού. Βασικοί στόχοι είναι η βιωσιμότητα των ασφαλιστικών συστημάτων, η αποφυγή της δημοσιονομικής επιβαρύνσεως από την κρατική χρηματοδότηση των ασφαλιστικών συστημάτων, η αποτροπή της μετακυλίσεως υπέρμετρων βαρών στις επόμενες γενεές και η εξασφάλιση της επάρκειας των παροχών. Οι εθνικοί νομοθέτες επιλέγουν τη στρατηγική για την υλοποίηση των στόχων αυτών. Ωστόσο, στην ΕΕ θεωρείται αυτονόητο ότι οι ασφαλιστικές μεταρρυθμίσεις πρέπει να έχουν προετοιμασθεί με κατάλληλες οικονομικές και αναλογιστικές μελέτες και να έχει προηγηθεί κοινωνικός διάλογος. Όλοι οι εισηγητές ανέφεραν με ενάργεια ότι ο Ν. 3655/08 δεν στηρίζεται σε αναλογιστικές – οικονομικές μελέτες και ότι δεν προηγήθηκε κοινωνικός διάλογος, κάτι που έχει προφανώς δυσμενείς συνέπειες για τη συναινετική μεταρρύθμιση του συστήματος και την αποδοχή των ρυθμίσεών του.