Συμπεράσματα Ημερίδας 3 - 27/1/09

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΗΜΕΡΙΔΑΣ

Πατρίνα Παπαρρηγοπούλου – Πεχλιβανίδη

Επίκουρη καθηγήτρια Παν/μίου Αθηνών Μέλος της Eπιστημονικής Επιτροπής του Ε.Π.ΚΟ.ΔΙ

Στις 27 Ιανουαρίου 2009 η Ένωση για την Προάσπιση των Κοινωνικών Δικαιωμάτων πραγματοποίησε διεπιστημονική ημερίδα στο κτίριο Κωστή Παλαμά του Πανεπιστημίου Αθηνών με θέμα «Επαγγελματική Ασφάλιση και Χρηματοπιστωτική κρίση Προβλήματα - Προοπτικές» με εισηγητές νομικούς (Α. Αναγνώστου–Δεδούλη, Π. Τσαντίλας, Γ. Αμίτσης), οικονομολόγους (Γ. Ρωμανιάς, Ν. Τεσσαρομάτης, Φ. Ταμβακάκης) και αναλογιστές (Π. Ζαμπέλης, Χ. Φύτρος). Παρέστησαν εκπρόσωποι των κομμάτων οι κκ. Κ. Παπακώστα, Ρ. Σπυρόπουλος, Γ. Δραγασάκης και Δ. Αράπογλου καθώς επίσης και ο πρώην Γενικός Γραμματέας της ΓΓΚΑ κ. Δ. Κωστόπουλος. Ακολούθησε εκτεταμένη συζήτηση.

Σκοπός της ημερίδας ήταν η ανάδειξη του συμπληρωματικού ρόλου της επαγγελματικής ασφάλισης και του κεφαλαιοποιητικού συστήματος, ενόψει του του περιορισμένου εύρους της πρόσφατης «ασφαλιστικής μεταρρύθμισης» (βλ. Commission of the European Communities, Implementation of the Lisbon Strategy, Structural Reforms in the Context of the European Economic Recovery Plan: Annual Country Assessments, a detailed overview of progress made with the Implementation of the Lisbon Strategy reforms in Member States in 2008, σ. 34 κε.). Εξετάσθηκε ειδικότερα η επαγγελματική ασφάλιση ως συμπληρωματικό μέσο στήριξης του εισοδήματος των ασφαλισμένων και η αξιοπιστία της ενόψει της κρίσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Τα ερωτήματα που τέθηκαν και οι αντίστοιχες απαντήσεις των εισηγητών καθώς και των προσκεκλημένων πολιτικών, όσον αφορά στο θέμα της ημερίδας συνοψίζονται στα εξής:

1. Ποια η σημασία της επαγγελματικής ασφάλισης;

Σε όλη την Ευρώπη η επαγγελματική ασφάλιση συμπληρώνει την κοινωνική ασφάλιση. Τα προβλήματα του δημόσιου διανεμητικού συστήματος (κυρίως λόγω της γήρανσης του πληθυσμού και των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης) στην Ευρώπη αντιμετωπίζονται με τον συνδυασμό του διανεμητικού με το κεφαλαιοποιητικό σύστημα και γενικότερα με τη μείξη δημοσίου και ιδιωτικού. Ταυτόχρονα η επαγγελματική ασφάλιση συμβάλλει μέσω των κεφαλαίων που συγκεντρώνει και επενδύει στην οικονομική ανάπτυξη (Α. Δεδούλη).

Στην Ελλάδα, η επαγγελματική ασφάλιση (Ν. 3029/2002) παρέχει συμπληρωματική προαιρετική προστασία, λειτουργεί με κανόνες του ιδιωτικού δικαίου και έχει κοινωνικά χαρακτηριστικά που την διαφοροποιούν από την ιδιωτική ασφάλιση. Μεταξύ άλλων προβλέπεται ότι τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης είναι ιδιωτικά νομικά πρόσωπα και δεν έχουν κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Ωστόσο, σε ορισμένα κράτη- μέλη της ΕΕ έχει επιτραπεί η λειτουργία της επαγγελματικής ασφάλισης και από τις ιδιωτικές ασφαλιστικές επιχειρήσεις με βάση το ειδικό καθεστώς που προβλέπει η ευρωπαϊκή Οδηγία (2003/41/ΕΚ άρθρο 4). Ειδικότερα, κατά την Οδηγία αυτή επιβάλλεται στις ιδιωτικές ασφαλιστικές επιχειρήσεις να τηρούν, διαχειρίζονται και οργανώνουν όλα τα στοιχεία του ενεργητικού και των υποχρεώσεων της επαγγελματικής ασφάλισης σε χωριστό λογαριασμό χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα μεταφοράς (Α. Αναγνώστου – Δεδούλη). Με βάση αυτό το ειδικό καθεστώς, στην Γαλλία για παράδειγμα, η επαγγελματική ασφάλιση παρέχεται και από ιδιωτικές ασφαλιστικές επιχειρήσεις (Π. Τσαντίλας).

2.Ποια είναι η θέση του συνδικαλισμού στην Ελλάδα για την επαγγελματική ασφάλιση.

Έγινε σαφές ότι η ΓΣΕΕ υποστηρίζει την επαγγελματική ασφάλιση και την θεωρεί συμπληρωματική της κοινωνικής (Γ. Ρωμανιάς).

3. Η επαγγελματική ασφάλιση με δεδομένο ότι στηρίζεται στις αποδόσεις των κεφαλαίων είναι αξιόπιστη;

Το ερώτημα αυτό τίθεται επιτακτικό σήμερα ενόψει της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ωστόσο, όλοι οι εισηγητές – οικονομολόγοι εξήγησαν ότι το θεσμικό πλαίσιο της επαγγελματικής ασφάλισης, όσον αφορά στη διαχείριση των κεφαλαίων τους είναι πληρέστερο του αντίστοιχου της κύριας ασφάλισης και στηρίζεται στην προαναφερθείσα Οδηγία της ΕΕ.

Η σώφρων επαγγελματική διαχείριση, οι νέοι λογιστικοί κανόνες που αφορούν στην αποτίμηση των υποχρεώσεων (IFRS 17/IAS19/FAS87) και στην αποτύπωσή τους στον ισολογισμό των επιχειρήσεων, η θέσπιση ειδικού πλαισίου για τις επενδύσεις με βάση τους κινδύνους, τα ταμεία προστασίας των συντάξεων, τα νέα χρηματο-οικονομικά προϊόντα για την διαχείριση των κινδύνων (μακροχρόνια κρατικά ομόλογα, ομόλογα συνδεδεμένα με τον πληθωρισμό κ.λπ.) επιτρέπουν στην πράξη την ασφάλεια στις τοποθετήσεις των ταμείων επαγγελματικής ασφάλισης.

Εξάλλου, οι επιπτώσεις από την χρηματοπιστωτική κρίση εξαρτώνται από το είδος του ταμείου (καθορισμών παροχών ή καθορισμένων εισφορών). Επειδή τα ταμεία καθορισμένων εισφορών έχουν μικρότερη ανοχή στον κίνδυνο θα πρέπει να μειωθεί η επικινδυνότητα του χαρτοφυλακίου. Ενδεικτικά θα πρέπει να μειωθούν οι επενδύσεις σε μετοχές, να αυξηθούν οι επενδύσεις σε ομόλογα και μετρητά και να γίνει διασπορά του επενδυτικού κινδύνου (Ν. Τεσσαρομάτης).

Τέλος όπως οι επενδύσεις των κεφαλαίων είναι μακροχρόνιες και είναι προφανές ότι στη διάρκεια των ετών η συγκυρία επηρεάζει λίγο τις συνολικές αποδόσεις, δεδομένου ότι εξισορροπεί η ευνοϊκή με τη δυσμενή συγκυρία.

Η  επαγγελματική δε, διαχείριση τα τελευταία 17 χρόνια απέδωσε καλύτερα σε σχέση με την απόδοση του χρηματιστηρίου ή  αυτή των  επενδύσεων σε ομόλογα ( ενδεικτικά: σωρευτική απόδοση 31/12/1991-31/12/2008:  ΓΔ ΧΑ: 120,64%, Επιτόκια Καταθέσεων Ταμιευτηρίου :198,75%, Απόδοση Ετήσιων Εντόκων Γραμματίων:298,24%, ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ Α/Κ: 775,50%, Φ. Ταμβακάκης)

4. Γιατί η επαγγελματική ασφάλιση δεν έχει αναπτυχθεί στην Ελλάδα;

Η επαγγελματική ασφάλιση έχει περιορισμένη ανάπτυξη για τους εξής λόγους:

-- Υπάρχει ήδη υποχρεωτική συμπληρωματική προστασία από την επικουρική ασφάλιση που λειτουργεί από το δημόσιο διανεμητικό σύστημα. Οι ασφαλισμένοι έχουν την ψευδαίσθηση ότι η επικουρική ασφάλιση, η υγεία και το εφάπαξ τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους, κάτι που δεν ισχύει (βλ. προβλήματα του ΤΠΔΥ και του ΟΠΑΔ). Δεν έχουν αντιληφθεί τη διαφορά και τα πλεονεκτήματα της επαγγελματικής ασφάλισης σε σχέση με την επικουρική (Α. Αναγνώστου – Δεδούλη).

-- Έχει εξαντληθεί η εισφοροδοτική ικανότητα των εργαζομένων και των εργοδοτών με τις υψηλές εισφορές στην κύρια και στην επικουρική κοινωνική ασφάλιση και επομένως εκ των πραγμάτων είναι στενά τα περιθώρια για την επαγγελματική ασφάλιση.

-- Η πολιτεία δεν θέσπισε με νόμο σαφές ειδικό πλαίσιο για τα φορολογικά κίνητρα. Οι υφιστάμενες οδηγίες, εγκύκλιοι και αποφάσεις δεν παρέχουν ασφάλεια δικαίου, διότι στηρίζονται σε αναλογική ερμηνεία των διατάξεων περί σωματείων (Π. Ζαμπέλης).

-- Η πολιτεία κατέστησε ανενεργό την Εθνική Αναλογιστική Αρχή που ελέγχει την επαγγελματική ασφάλιση, διότι επί 12 μήνες δεν έχει διορισθεί ο Πρόεδρός της και ένα μέλος της Αρχής με αποτέλεσμα να μην μπορεί να λειτουργήσει και να ελέγχει τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης και να μην μπορεί να ιδρυθεί σήμερα κανένα Ταμείο Επαγγελματικής Ασφάλισης αφού η ίδρυσή τους προύποθέτει έλεγχο του καταστατικού του και των αναλογιστικών παραδοχών από την ως άνω Αρχή.

Στη συζήτηση τέθηκε το ζήτημα του εάν η επαγγελματική ασφάλιση πρέπει να υπάγεται ή όχι στον έλεγχο του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας ή σε άλλο Υπουργείο (Ανάπτυξης ή Οικονομικών) (Ρωμανιάς) και το αν τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης πρέπει να έχουν νομική προσωπικότητα. Και τα δύο αυτά ζητήματα κρίνονται νομικά αδιάφορα και σε κάθε περίπτωση προφανώς και δεν είναι αυτά που εμποδίζουν την ανάπτυξη του θεσμού της επαγγελματικής ασφάλισης στην Ελλάδα (Α. Αναγνώστου – Δεδούλη). Το θέμα της εποπτείας έχει μόνο συμβολική σημασία, διότι δείχνει αν ο νομοθέτης αντιλαμβάνεται την επαγγελματική ασφάλιση ως συγγενή κλάδο με την κοινωνική ασφάλιση. Ενόψει δε των κοινωνικών στοιχείων που έχει επιλέξει ο νομοθέτης κατά την εισαγωγή του θεσμού πρέπει να παραμείνει στο Υπουργείο Απασχόλησης. Το θέμα της νομικής προσωπικότητας των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης στην Ελλάδα συνδέεται με την ικανότητα των ταμείων να είναι υποκείμενα δικαίου, με άλλα λόγια με την ίδια την ύπαρξη των ταμείων και τη δυνατότητά τους να προασπίζουν τα συμφέροντα των μελών τους.

5. Πώς μπορεί να αναπτυχθεί η επαγγελματική ασφάλιση;

Οι εισηγητές ομόφωνα κατέληξαν ότι πρέπει:

--> Να ενισχύσει η πολιτεία την επαγγελματική ασφάλιση, ώστε η σύνταξη και εν γένει οι παροχές να είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού του διανεμητικού συστήματος με το κεφαλαιοποιητικό. Η μείξη του διανεμητικού με το κεφαλαιοποιητικό σύστημα είναι κλειδί και μια στρατηγική για να επιλυθούν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το δημόσιο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Τα θέματα αυτά δεν έχει αντιμετωπίσει η Ελλάδα που εξαντλείται σε αναποτελεσματικές νομοθετικές παρεμβάσεις (Α. Αναγνώστου- Δεδούλη) (παραπάνω έκθεση της ΕΕ).

--> Να ενισχυθούν ακόμη περισσότερο τα κοινωνικά στοιχεία στην επαγγελματική ασφάλιση για να μπορεί να εκπληρώνει τον σκοπό δημοσίου συμφέροντος που εξυπηρετεί (Α. Αναγνώστου- Δεδούλη).

--> Να ενισχυθούν οι εποπτικοί - ελεγκτικοί μηχανισμοί της επαγγελματικής ασφάλισης και άμεσα να λειτουργήσει η Εθνική Αναλογιστική Αρχή (Χ. Φύτρος, Τεσσαρομάτης, Ζαμπέλης, Φ. Ταμβακάκης) .

--> Να εξειδικευθεί το νομοθετικό πλαίσιο για την καλή διακυβέρνηση των ταμείων επαγγελματικής ασφάλισης (Ν. Τεσσαρομάτης, Χ. Φύτρος).

--> Να προβλεφθεί μικρότερη ανοχή στον επενδυτικό κίνδυνο, π.χ. με αύξηση των επενδύσεων σε μετοχές, ομόλογα και διασπορά των επενδυτικών κινδύνων, αναθεώρηση των αποφάσεων για επενδύσεις σε προϊόντα υψηλού κινδύνου και λιγότερη χρήση παραγώγων για αντιστάθμιση των κινδύνων (Ν. Τεσσαρομάτης).

--> Να θεσπισθεί νόμος για τα φορολογικά κίνητρα (Ρωμανιάς, Φύτρος, Τεσσαρομάτης, Δεδούλη, Π. Ζαμπέλης)